کاتێک تیشکی سەروو وەنەوشەیی بەر پێستمان دەکەوێت، بە شێوەی جۆراو جۆر کاریگەری لەسەر هەریەکە لە ئێمە دەبێت. پشت دەبەستێت بە ڕەنگی پێست، چەند خولەکێک لە بەرکەوتنی دەوێت تا وا لە پێستەکە بکات تووشی سوور بوونەوە ببێت، لەکاتێکدا هەندێکیان چەند کاتژمێرێکی دەوێت بۆ دەرکەوتنی ئەو کاریگەری تیشکی خۆر. کەواتە ئەو جیاوازییە بەهۆی چ شتێکەوە ڕوودەدات و چۆن پێستمان ئەو هەموو ڕەنگە جۆراو جۆرەی هەڵگرتووەتەوە؟
When ultraviolet sunlight hits our skin, it affects each of us a little differently. Depending on skin color, it will take only minutes of exposure to turn one person beetroot-pink, while another requires hours to experience the slightest change. So what's to account for that difference and how did our skin come to take on so many different hues to begin with?
هەر ڕەنگێک بێت، پێستمان داستانی ئازایەتی و توانای ڕاهاتن و خۆ گونجاندنی مرۆڤمان پێ دەڵێت، ئەوەش سەلمێنراوە کە مەودای ڕەنگی پێست بەهۆی زانستی زیندەوەرزانییەوە دیاری کراوە. هۆکاری سەرەکی دەگەڕێتەوە میلانین، ئەو بۆیەیەی کە ڕەنگ دەبەخشێت بە پێست و قژ. ئەم پێکهاتە لە خانەکانی پێستدایە پێیدەڵێن خانەی بەرهەممێنانی میلانین و دوو شێوەی بنەڕەتی لەخۆدەگرێت. یەکێک لەوان ئیومیلانین، کە سەرچاوەی گشت ڕەنگە قاوەیی باوەکانە، هەروەها ڕەنگی ڕەش، قاوەیی، هەروەها مووی زەرد، هەروەها فیۆ میلانین، دەبێتە هۆی ئەوەی ڕەنگی موو قاوەیی سوور باو یان سوور بێت. بەڵام مرۆڤەکان بەم شێوەیە نەبوون. هەرچەندە ئەو جۆراو جۆریەی لە ڕەنگی پێستمان هەیە، بەقۆناغی گۆڕانکاریدا تێپەڕیوە بەهۆی تیشکی خۆرەوە. ٥٠ ھەزار ساڵ لەمەوبەر سەریان هەڵداوە کاتێک باپیرانمان لە باکوورەوە کۆچیان کرد بۆ ئەفریقیا هەرروەها بۆ ئەوروپا و ئاسیا.
Whatever the color, our skin tells an epic tale of human intrepidness and adaptability, revealing its variance to be a function of biology. It all centers around melanin, the pigment that gives skin and hair its color. This ingredient comes from skin cells called melanocytes and takes two basic forms. There's eumelanin, which gives rise to a range of brown skin tones, as well as black, brown, and blond hair, and pheomelanin, which causes the reddish browns of freckles and red hair. But humans weren't always like this. Our varying skin tones were formed by an evolutionary process driven by the Sun. In began some 50,000 years ago when our ancestors migrated north from Africa and into Europe and Asia.
ئەم مرۆڤانە لەنێوان هێڵی یەکسانی گۆی زەوی و خولگەی گەرمەسێر نیشتەجێبوون. ناوچەیەکە بە تیشکی سەروو وەنەوشەیی خۆر تێرکراوە. کاتێک تیشکی سەروو وەنەوشەیی بۆ ماوەیەکی زۆر بەر پێست دەکەوێت، تیشکی سەروو وەنەوشەیی هێرش دەکاتە سەر دی ئێن ئەی ناو خانەکان، بەو شێوەیە پێست دەسووتێت ئەگەر بە سەختی زیانیان پێ بگات، وا لە خانەکان دەکات تووشی نەخۆشی میلانۆما ببن، کە شێرپەنجەیەکی کوشندەیە لە ناو خانەی بەرهەمهێنی میلانیندا ڕوودەدات.
These ancient humans lived between the Equator and the Tropic of Capricorn, a region saturated by the Sun's UV-carrying rays. When skin is exposed to UV for long periods of time, the UV light damages the DNA within our cells, and skin starts to burn. If that damage is severe enough, the cells mutations can lead to melanoma, a deadly cancer that forms in the skin's melanocytes.
ئەو دژە خۆرە ی ئێستا هەیە ٥۰،۰۰۰ ساڵ لەمەو پێش بوونی نەبووە. کەواتە چۆن باپیرانمان مامەڵەیان لەگەڵ هێرشی تیشکی سەروو وەنەوشەیی کردووە؟ کلیلی مانەوەی ژیانیان ئەو دژە خۆرەیە بە سروشتی لەژێر پێستیان بەرهەم هێنراوە پێی دەڵێن: میلانین.
Sunscreen as we know it today didn't exist 50,000 years ago. So how did our ancestors cope with this onslaught of UV? The key to survival lay in their own personal sunscreen manufactured beneath the skin: melanin.
جۆر و بڕی میلانین لە ناو پێستدا دیاری دەکات کە تا چ ڕادەیەک پێستت پارێزراو دەبێت لە تیشکی خۆر. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ وەڵامدانەوەی پێست کاتێک تیشکی خۆری بەردەکەوێت. کاتێ پێست تیشکی سەرو وەنەوشەیی بەردەکەوێت، هەستە وەرگرە ئەندامەکان تووشی هەستیاریەک دەبن کە پێی ودەوترێت “رودوپسین” کە چەشنی بەرهەم هێنانی میلانین چالاکە بۆ پاراستنی خانەکان لە لەناو چوون. ئەو کەسانەی پێستیان کاڵە ئەو میلانینە زیادەیە پێستیان تاریکترو قاوەییتر دەکات.
The type and amount of melanin in your skin determines whether you'll be more or less protected from the sun. This comes down to the skin's response as sunlight strikes it. When it's exposed to UV light, that triggers special light-sensitive receptors called rhodopsin, which stimulate the production of melanin to shield cells from damage. For light-skin people, that extra melanin darkens their skin and produces a tan.
بە درێژایی چەندین نەوە، مرۆڤەکانی نیشتەجێی هێڵی پانی لە ئەفریقیا ئەو ناوچەیەی کە گونجاوە بۆ بەرهەم هاتنی بڕێکی زۆر لە میلانین و بڕێکی زۆر لە ئیومیلانین، وای لێ کردوون ڕەنگی پێستیان تاریکتر بێت. ئەم بەرگریی خۆریە یارمەتی پاراستنیان دەدات لە نەخۆشی میلانۆما، میلانۆما بەتەواوی وایان لێدەکات زیاتر بەرگەبگرن و دەتوانرێت ئەم خاسیەتە بۆ وەچە نوێیەکان بگوازریتەوە.
Over the course of generations, humans living at the Sun-saturated latitudes in Africa adapted to have a higher melanin production threshold and more eumelanin, giving skin a darker tone. This built-in sun shield helped protect them from melanoma, likely making them evolutionarily fitter and capable of passing this useful trait on to new generations.
بەڵام ، هەندێک لەم کەسانەی کە بەرگەی تیشکی خۆریان گرتووە کۆچیان کردووە بەرەو باکوور بۆ دەرەوەی ناوچەی خولگەیی، بەفراوانی بەهەموو جیهاندا دابەش بوون چەند لە باکوور دورتر گەشتیان کردبا، کەمتر تیشکی ڕاستەوخۆی خۆریان بەدی دەکرد. ئەمەش کێشە بوو چونکە تیشکی سەروو وەنەوشەیی سەرەڕای زیان گەیاندن بە پێست، لەبەرامبەردا سوودێکی گرینگیشی هەیە. تیشکی سەرو وەنەوشەیی یارمەتی لەشدەدا لەبەرهەمهێنانی ڤیتامین دی، پێکهاتەیەکە ئێسکەکان بەهێز و پتەو دەکات و یارمەتیمان دەدات لە هەڵمژینی کانزا، وەک کالسیۆم، ئاسن، مەگنسیۆم، فۆسفات، و زینک. ئەگەر ئەوە نەبێت، مرۆڤ شەکەت و بێهێز دەبێت و ئێسکی لاواز دەبێت بارێکی نەخوازراو دروست دەکات کە ناسراوە بە چەمانەوەی ئێسک.
But soon, some of our Sun-adapted ancestors migrated northward out of the tropical zone, spreading far and wide across the Earth. The further north they traveled, the less direct sunshine they saw. This was a problem because although UV light can damage skin, it also has an important parallel benefit. UV helps our bodies produce vitamin D, an ingredient that strengthens bones and lets us absorb vital minerals, like calcium, iron, magnesium, phosphate, and zinc. Without it, humans experience serious fatigue and weakened bones that can cause a condition known as rickets.
بۆ ئەو کەسانەی کە ڕەنگی پێستیان تۆخە تێپەڕ نەبوونی تیشکی خۆر، بووەتە هۆی کەمی ڤیتامین دی هەروەها بووەتە هەڕەشەیەکی مەترسیدار لە باکوور. بەڵام هەندێ لەوانەش بووە هۆی بەرهەمهێنانی بڕێکی کەمتر میلانین. بڕی کەم بوونەوەی ئەو تیشکەش دەبێتە هۆی کەم کردنەوەی مەترسی نەخۆشی شێرپەنجەی پێست، پێستە ڕەنگ کاڵەکان باشتر تیشکی سەروو وەنەوشەیی هەڵدەمژن. ئەوان سوودمەند دەبن لە ڤیتامین دی، و بەهێز بوونی ئێسکەکانیان، دەبێتە هۆی ئەوەی نەوەکانیشیان بەهەمان شێوە تەندروست باش بن. وەچە لە دوای وەچە، ڕەنگی پێست لەو ناوچانە بەرەبەرە کاڵ بووەتەوە.
For humans whose dark skin effectively blocked whatever sunlight there was, vitamin D deficiency would have posed a serious threat in the north. But some of them happened to produce less melanin. They were exposed to small enough amounts of light that melanoma was less likely, and their lighter skin better absorbed the UV light. So they benefited from vitamin D, developed strong bones, and survived well enough to produce healthy offspring. Over many generations of selection, skin color in those regions gradually lightened.
لە ئەنجامی توانای بەرگەگرتنی باوپاپیرانمان، جیهانی ئەمڕۆ پڕ بووە لە خەڵکی پێستی ڕەنگ جۆراو جۆر، پێستی تاریکتر دەوڵەمەندە بە میلانین، لە ناوچە گەرمەکان لە دەوری هێڵی یەکسانی زەوی، و پێستی ڕەنگ کاڵ دەوڵەمەندە بە فیۆمیلانین لەو ناوچانەی تیشکی خۆر کەمدەبێتەوە.
As a result of our ancestor's adaptability, today the planet is full of people with a vast palette of skin colors, typically, darker eumelanin-rich skin in the hot, sunny band around the Equator, and increasingly lighter pheomelanin-rich skin shades fanning outwards as the sunshine dwindles.
لە کۆتاییدا، بۆ ئەو کەسانەی لە کەنارەکان دەژین ڕەنگی پێست خاسیەتێکی هەڵگیراوە نابێت کە لە هەر چوار لاوە تیشکی خۆریان بەردەکەوێت لەوانەیە پێستیان ئەو تیشکە هەڵمژێت، بەڵام بە دڵنیایەوە کاریگەری نابێت لەسەر کەسایەتی.
Therefore, skin color is little more than an adaptive trait for living on a rock that orbits the Sun. It may absorb light, but it certainly does not reflect character.