As a boy in Lima, my grandfather told me a legend of the Spanish conquest of Peru. Atahualpa, emperor of the Inca, had been captured and killed. Pizarro and his conquistadors had grown rich, and tales of their conquest and glory had reached Spain and was bringing new waves of Spaniards, hungry for gold and glory. They would go into towns and ask the Inca, "Where's another civilization we can conquer? Where's more gold?"
Là một cậu bé ở Lima, ông nội tôi đã kể tôi nghe một huyền thoại về cuộc xâm lăng Peru của Tây Ban Nha. Atahualpa, hoàng đế của người Inca, đã bị bắt và bị giết. Pizarro và thuộc hạ của hắn đã trở nên giàu có, những câu chuyện về cuộc chinh phục và vinh quang của họ đã đến TBN dẫn đến làn sóng mới người TBN, khao khát vàng và vinh quang. Họ vào thị trấn và yêu cầu người Inca, "Chúng ta có thể chinh phục nền văn minh khác ở đâu ? Nơi có nhiều vàng hơn?
And the Inca, out of vengeance, told them, "Go to the Amazon. You'll find all the gold you want there. In fact, there is a city called Paititi -- El Dorado in Spanish -- made entirely of gold."
Và người Inca, để trả thù, đã nói với họ, "Hãy đến Amazon, Các người sẽ tìm thấy số vàng mình muốn. Thật ra, có một thành phố tên là Paititi - El Dorado ở TBN - được xây dựng toàn bộ bằng vàng."
The Spanish set off into the jungle, but the few that return come back with stories, stories of powerful shamans, of warriors with poisoned arrows, of trees so tall they blotted out the sun, spiders that ate birds, snakes that swallowed men whole and a river that boiled.
Người TBN lên đường vào rừng, nhưng chỉ vài người trở lại kể câu chuyện của họ, câu chuyện về những pháp sư siêu phàm, về những chiến binh với mũi tên độc, về những cái cây cao lớn che cả mặt trời, những con nhện ăn thịt chim, những con rắn nuốt chửng con người và một con sông nước sôi sùng sục.
All this became a childhood memory. And years passed. I'm working on my PhD at SMU, trying to understand Peru's geothermal energy potential, when I remember this legend, and I began asking that question. Could the boiling river exist?
Tất cả đã trở thành kỷ niệm thời thơ ấu. Nhiều năm trôi qua. Tôi đang lấy bằng tiến sĩ tại SMU, cố gắng để hiểu tiềm lực năng lượng địa nhiệt của Peru, khi tôi nhớ lại huyền thoại này, và tôi bắt đầu đặt câu hỏi. Liệu dòng sông sôi sùng sục có tồn tại?
I asked colleagues from universities, the government, oil, gas and mining companies, and the answer was a unanimous no. And this makes sense. You see, boiling rivers do exist in the world, but they're generally associated with volcanoes. You need a powerful heat source to produce such a large geothermal manifestation. And as you can see from the red dots here, which are volcanoes, we don't have volcanoes in the Amazon, nor in most of Peru. So it follows: We should not expect to see a boiling river.
Tôi hỏi đồng nghiệp từ các trường đại học, chính phủ, công ty khai thác mỏ, dầu khí, và câu trả lời đều là không. Và điều này có lý. Bạn thấy đấy, con sông sôi có tồn tại trên thế giới, nhưng chúng thường gắn liền với núi lửa. Bạn cần một nguồn nhiệt lớn để tạo một hiện tượng địa nhiệt lớn như vậy. Và như bạn có thể nhìn thấy từ các chấm đỏ ở đây, đó là núi lửa, không có núi lửa ở khu vực Amazon, không có ở phần lớn khu vực nước Peru. Vậy nghĩa là: Chúng ta không nên mong đợi được thấy một con sông sôi.
Telling this same story at a family dinner, my aunt tells me, "But no, Andrés, I've been there. I've swum in that river."
Kể lại câu chuyện này tại một bữa ăn tối gia đình, dì của tôi nói với tôi, "Không đâu, Andrés, dì đã ở đó. Dì đã bơi trong con sông đó. "
(Laughter)
(Cười)
Then my uncle jumps in. "No, Andrés, she's not kidding. You see, you can only swim in it after a very heavy rain, and it's protected by a powerful shaman. Your aunt, she's friends with his wife."
Sau đó, chú tôi nói vào. "Đúng thế đấy, Andrés, dì ấy không đùa đâu. Con thấy đấy, con chỉ có thể bơi trong đó sau một cơn mưa nặng hạt, và nó được bảo vệ bởi một pháp sư hùng mạnh. dì con, cô ấy là bạn của vợ pháp sư ấy."
(Laughter)
(Cười)
"¿Cómo?" ["Huh?"]
"¿Cómo?" ["Huh?"]
You know, despite all my scientific skepticism, I found myself hiking into the jungle, guided by my aunt, over 700 kilometers away from the nearest volcanic center, and well, honestly, mentally preparing myself to behold the legendary "warm stream of the Amazon."
Bất chấp tất cả hoài nghi khoa học của mình tôi đi bộ đường dài vào rừng, dẫn đường bởi dì của tôi, hơn 700 km từ tâm núi lửa gần nhất, và thành thật mà nói, chuẩn bị tinh thần để nhìn thấy huyền thoại "Dòng suối ấm áp của Amazon."
But then ... I heard something, a low surge that got louder and louder as we came closer. It sounded like ocean waves constantly crashing, and as we got closer, I saw smoke, vapor, coming up through the trees. And then, I saw this.
Nhưng sau đó ... Tôi nghe thấy gì đó, một sự dâng trào ngày càng to dần khi chúng tôi đến gần hơn. Nghe có vẻ giống như sóng đại dương không ngừng đập vào, và khi đến gần hơn, tôi thấy khói, hơi, bốc lên qua những thân cây. Và sau đó, tôi đã thấy.
I immediately grabbed for my thermometer, and the average temperatures in the river were 86 degrees C. This is not quite the 100-degree C boiling but definitely close enough. The river flowed hot and fast. I followed it upriver and was led by, actually, the shaman's apprentice to the most sacred site on the river. And this is what's bizarre -- It starts off as a cold stream. And here, at this site, is the home of the Yacumama, mother of the waters, a giant serpent spirit who births hot and cold water. And here we find a hot spring, mixing with cold stream water underneath her protective motherly jaws and thus bringing their legends to life.
Tôi ngay lập tức chộp lấy nhiệt kế, và nhiệt độ trung bình trên sông là 86 độ C. Tuy không sôi đúng 100 độ C nhưng chắc chắn gần đủ. Con sông nước nóng và chảy nhanh. Tôi lên thượng nguồn theo sự dẫn dắt của pháp sư tập sự đến nơi linh thiêng nhất trên sông. Và đây là mới là điều kỳ lạ - Khởi điểm là một dòng suối lạnh. Ở đây, tại khu vực này, là nhà của Yacumama, mẹ của các vùng nước, linh hồn một con rắn khổng lồ người sinh ra nước nóng và nước lạnh. Và ở đây chúng ta thấy một suối nước nóng, hòa với dòng suối lạnh bên dưới hàm của người mẹ bảo vệ và thế là huyền thoại đã thành sự thật.
The next morning, I woke up and --
Sáng hôm sau, tôi tỉnh dậy và -
(Laughter)
(Cười)
I asked for tea. I was handed a mug, a tea bag and, well, pointed towards the river. To my surprise, the water was clean and had a pleasant taste, which is a little weird for geothermal systems.
Tôi muốn uống một tách trà. Tôi đã được trao cho một cốc, một túi trà và, tất nhiên, chỉ về phía dòng sông. Trước sự ngạc nhiên của tôi, nước sạch và có một hương vị dễ chịu, đó là một chút khác thường đối với các hệ thống địa nhiệt.
What was amazing is that the locals had always known about this place, and that I was by no means the first outsider to see it. It was just part of their everyday life. They drink its water. They take in its vapor. They cook with it, clean with it, even make their medicines with it.
Điều ngạc nhiên là là người dân địa phương đã luôn biết về nơi này, và rằng tôi đã không phải là người ngoài đầu tiên nhìn thấy nó. Đó chỉ là một phần của cuộc sống hàng ngày của họ. Họ uống nước của dòng suối. Họ hít lấy hơi nước. Họ nấu ăn bằng nước của dòng suối, tắm rửa, thậm chí dùng nó làm thuốc.
I met the shaman, and he seemed like an extension of the river and his jungle. He asked for my intentions and listened carefully. Then, to my tremendous relief -- I was freaking out, to be honest with you -- a smile began to snake across his face, and he just laughed.
Tôi đã gặp một vị pháp sư, và ông trông có vẻ thích phần mở rộng của dòng sông và khu rừng. Ông thăm dò ý định của tôi và lắng nghe kĩ càng. Sau đó, tôi thở phào nhẹ nhõm - nói thật với bạn - tôi cảm thấy hoang mang một nụ cười bắt đầu hiện trên gương mặt, và ông chỉ cười mà thôi.
(Laughter)
(Cười)
I had received the shaman's blessing to study the river, on the condition that after I take the water samples and analyze them in my lab, wherever I was in the world, that I pour the waters back into the ground so that, as the shaman said, the waters could find their way back home.
Tôi vừa nhận được lời chúc phúc từ vị pháp sư để nghiên cứu con sông, dựa trên điều kiện là sau khi tôi lấy những mẫu vật dưới nước phân tích trong phòng lab. bất cứ tôi ở nơi nào trên thế giới này, tôi đổ nước trở lại mặt đất để, như vị pháp sư đã nói, nước có thể tìm cách trở về nhà chúng.
I've been back every year since that first visit in 2011, and the fieldwork has been exhilarating, demanding and at times dangerous. One story was even featured in National Geographic Magazine. I was trapped on a small rock about the size of a sheet of paper in sandals and board shorts, in between an 80 degree C river and a hot spring that, well, looked like this, close to boiling. And on top of that, it was Amazon rain forest. Pshh, pouring rain, couldn't see a thing. The temperature differential made it all white. It was a whiteout. Intense.
Hằng năm tôi quay lại kể từ lần đầu tiên tôi đến tham quan vào năm 2011, và công việc trở nên thú vị hẳn, đòi hỏi khó khăn và đôi lúc còn nguy hiểm nữa. Thậm chí có một câu chuyện được đăng trên tạp chí Địa Lí Quốc Gia. Có một hòn đá nhỏ kích thước khoảng một tờ giấy kẹt trong đôi sandal và quần đùi của tôi, giữa dòng sông 80 độ C và suối nước nóng đó, à, trông như vậy, gần như đang sôi sục. Và hơn hết, đó là rừng mưa Amazon. Pshh, mưa như trút nước, không thể thấy được gì. Nhiệt độ chênh lệch khiến mọi thứ trở nên trắng xóa. Dày đặc.
Now, after years of work, I'll soon be submitting my geophysical and geochemical studies for publication. And I'd like to share, today, with all of you here, on the TED stage, for the first time, some of these discoveries.
Bây giờ, sau nhiều năm nghiên cứu, tôi sẽ sớm công khai nghiên cứu về địa vật lí và địa hóa học. Và tôi muốn chia sẻ, ngay hôm nay, với tất cả các bạn, tại hội trường TED, lần đầu tiên, vài khám phá của mình.
Well, first off, it's not a legend. Surprise!
À, trước tiên thì, đây không phải là truyện cổ tích. Ngạc nhiên không nào!
(Laughter)
(Cười)
When I first started the research, the satellite imagery was too low-resolution to be meaningful. There were just no good maps. Thanks to the support of the Google Earth team, I now have this. Not only that, the indigenous name of the river, Shanay-timpishka, "boiled with the heat of the sun," indicating that I'm not the first to wonder why the river boils, and showing that humanity has always sought to explain the world around us.
Khi tôi lần đầu tiên bắt tay làm nghiên cứu, ảnh vệ tinh có độ phân giải quá thấp nên không có nghĩa gì. Chỉ là không có bản đồ nào tốt. Nhờ vào sự hỗ trợ của đội Google Earth, giờ tôi đã có được. Không chỉ có vậy, tên nguyên thủy của dòng sông, Shanay-timpishka, "sôi sục dưới cái nóng của mặt trời", ám chỉ rằng tôi không phải người đầu tiên thắc mắc tại sao nó lại sôi sục, và cho thấy con người lúc nào cũng tìm cách để giải thích thế giới xung quanh.
So why does the river boil?
Vậy tại sao con sông lại sôi sục?
(Bubbling sounds)
(Âm thanh của bong bóng)
It actually took me three years to get that footage.
Thật ra tôi phải mất 3 năm mới có được đoạn phim đó.
Fault-fed hot springs. As we have hot blood running through our veins and arteries, so, too, the earth has hot water running through its cracks and faults. Where these arteries come to the surface, these earth arteries, we'll get geothermal manifestations: fumaroles, hot springs and in our case, the boiling river.
Suối nước nóng phiên bản lỗi. Khi chúng ta có dòng máu nóng chảy trong tĩnh mạch và động mạch, và, vì vậy, mặt đất cũng có dòng nước nóng chảy qua những vết nứt. Nơi động mạch đến bề mặt, những động mạch của mặt đất, chúng ta sẽ hiểu được biểu hiện của địa nhiệt: lỗ phun khí, suối nước nóng và trong trường hợp này, con sông sôi sục.
What's truly incredible, though, is the scale of this place. Next time you cross the road, think about this. The river flows wider than a two-lane road along most of its path. It flows hot for 6.24 kilometers. Truly impressive. There are thermal pools larger than this TED stage, and that waterfall that you see there is six meters tall -- and all with near-boiling water.
Dù vậy thì, điều thật sự kì diệu chính là qui mô của nơi này. Lần tới đi ngang một con đường, hãy nghĩ về nó. Dòng sông chảy rộng hơn hai làn đường dọc theo hầu hết cả lối đi. Nó chảy khoảng 6.24 km. Vô cùng ấn tượng. Có nhiều hồ địa nhiệt lớn hơn sân khấu TED này, và thác nước đó là cái mà bạn thấy ở đây cao 6 mét - và đều có nước gần như sôi sục.
We mapped the temperatures along the river, and this was by far the most demanding part of the fieldwork. And the results were just awesome. Sorry -- the geoscientist in me coming out. And it showed this amazing trend. You see, the river starts off cold. It then heats up, cools back down, heats up, cools back down, heats up again, and then has this beautiful decay curve until it smashes into this cold river.
Chúng tôi vẽ bản đồ nhiệt độ dọc con sông, cho đến nay thì điều này gần như là lĩnh vực đòi hỏi khắt khe nhất. Và kết quả thì thật tuyệt vời. Rất tiếc - nhà khoa học địa nhiệt phát huy trong tôi. Điều này cho thấy một xu hướng rất đáng ngạc nhiên. Bạn thấy đó, con sông bắt đầu lạnh dần. Sau đó nóng lên, rồi lại nguội dần," nóng lên, rồi nguội dần, nóng lên lần nữa, sau đó tạo đường con phân rã tuyệt đẹp cho tới khi nó tan ra thành dòng sông băng.
Now, I understand not all of you are geothermal scientists, so to put it in more everyday terms: Everyone loves coffee. Yes? Good. Your regular cup of coffee, 54 degrees C, an extra-hot one, well, 60. So, put in coffee shop terms, the boiling river plots like this. There you have your hot coffee. Here you have your extra-hot coffee, and you can see that there's a bit point there where the river is still hotter than even the extra-hot coffee. And these are average water temperatures. We took these in the dry season to ensure the purest geothermal temperatures.
Tôi hiểu không phải ai cũng là nhà khoa học về địa nhiệt, nên nói theo cách đơn giản thông thường: Mọi người thích cà phê. Đúng không? Tốt. Một tách cà phê nóng 54 độ C, tách nóng hơn cũng đã 60 độ C. Cho nên, nói theo thuật ngữ cà phê: câu chuyện dòng sông sôi sục trông thế này. Bạn uống tách cà phê nóng. Bạn có thêm tách cà phê nóng hơn, và bạn có thể thấy có một điểm ở đây nơi con sông vẫn nóng hơn cả tách cà phê nóng. Và đây là nhiệt độ nước trung bình. Chúng tôi lấy chúng từ mùa khô để đảm bảo nhiệt độ địa nhiệt thanh khiết nhất.
But there's a magic number here that's not being shown, and that number is 47 degrees C, because that's where things start to hurt, and I know this from very personal experience. Above that temperature, you don't want to get in that water. You need to be careful. It can be deadly.
Nhưng có con số ma thuật ở đây nhưng không được chỉ ra, và con số đó là 47 độ C, vì đó là nơi mọi thứ bắt đầu tổn thương, và tôi biết điều này từ kinh nghiệm của cá nhân mình. Trên nhiệt độ đó, bạn không muốn đi vào dòng nước đó đâu. Bạn cần phải cẩn thận. Có thể chết người đấy.
I've seen all sorts of animals fall in, and what's shocking to me, is the process is pretty much the same. So they fall in and the first thing to go are the eyes. Eyes, apparently, cook very quickly. They turn this milky-white color. The stream is carrying them. They're trying to swim out, but their meat is cooking on the bone because it's so hot. So they're losing power, losing power, until finally they get to a point where hot water goes into their mouths and they cook from the inside out.
Tôi từng chứng kiến nhiều động vật rơi vào đó, và điều khiến tôi bị sốc là quá trình lại giống nhau vô cùng. Chúng té xuống và đôi mắt là thứ đầu tiên bị thương. Thoáng nhìn thì mắt là thứ nấu rất nhanh. Chúng chuyển sang màu trắng sữa. Dòng suối đang mang chúng đi. Chúng cố gắng bơi thoát ra, nhưng thịt đã chín tới xương vì quá nóng. Nên chúng mất năng lực, mất dần dần, cho tới cuối cùng chúng phải để dòng nước nóng đi vào trong miệng và chúng được nấu chín từ bên trong.
(Laughter)
(Cười)
A bit sadistic, aren't we? Jeez. Leave them marinating for a little longer. What's, again, amazing are these temperatures. They're similar to things that I've seen on volcanoes all over the world and even super-volcanoes like Yellowstone.
Chúng ta có chút tàn nhẫn, đúng không? Jeez. Để chúng được ướp lâu một chút đã. Một lần nữa, điều đáng ngạc nhiên chính là nhiệt độ. Chúng tương tự những thứ chúng ta thấy như núi lửa trên khắp thế giới và thậm chí là siêu núi lửa như Yellowstone.
But here's the thing: the data is showing that the boiling river exists independent of volcanism. It's neither magmatic or volcanic in origin, and again, over 700 kilometers away from the nearest volcanic center.
Nhưng điều cốt yếu là: dữ liệu cho thấy con sông sôi sục tồn tại phụ thuộc vào sức mạnh của núi lửa. Không phải bắt nguồn từ mắc-ma hay núi lửa, và lần nữa, cách hơn 700km từ trung tâm núi lửa gần nhất.
How can a boiling river exist like this? I've asked geothermal experts and volcanologists for years, and I'm still unable to find another non-volcanic geothermal system of this magnitude. It's unique. It's special on a global scale. So, still -- how does it work? Where do we get this heat? There's still more research to be done to better constrain the problem and better understand the system, but from what the data is telling us now, it looks to be the result of a large hydrothermal system.
Làm thế nào một con sông sôi như vậy có thể tồn tai? Hỏi chuyên gia địa nhiệt, nhà nghiên cứu núi lửa trong nhiều năm, tôi vẫn không hiểu được hệ thống địa nhiệt phi núi lửa khác có qui mô tương tự. Thật là độc đáo. Thật đặc biệt trên qui mô toàn cầu. Vậy thì, nó hoạt động như thế nào? Chúng ta nhận được loại nhiệt này từ đâu? Vẫn còn nhiều nghiên cứu cần được tiến hành để hạn chế vấn đề xảy ra và hiểu rõ hệ thống hơn, nhưng các dữ liệu cho chúng ta thấy, có vẻ như đây là kết quả của hệ thống thủy nhiệt.
Basically, it works like this: So, the deeper you go into the earth, the hotter it gets. We refer to this as the geothermal gradient. The waters could be coming from as far away as glaciers in the Andes, then seeping down deep into the earth and coming out to form the boiling river after getting heated up from the geothermal gradient, all due to this unique geologic setting.
Về cơ bản, nó hoạt động như vậy: Bạn càng đi sâu vào mặt đất thì càng nóng hơn. Chúng tôi xem nó như gradient địa nhiệt. Nước có thể đến từ vùng băng cách xa dãy Andes, sau đó thấm sâu vào mặt đất và thoát ra ngoài hình thành dòng sông sôi sau khi nhận được nhiệt từ gradient địa nhiệt, tất cả đều do thiết kế địa nhiệt độc đáo.
Now, we found that in and around the river -- this is working with colleagues from National Geographic, Dr. Spencer Wells, and Dr. Jon Eisen from UC Davis -- we genetically sequenced the extremophile lifeforms living in and around the river, and have found new lifeforms, unique species living in the boiling river.
Giờ chúng ta hiểu rằng bên trong và xung quanh con sông - làm việc cùng những đồng nghiệp tiến sĩ Spencer Wells từ National Geographic và tiến sĩ Jon Eisen từ UC Davis - về mặt di truyền, chúng tôi kết nối các vi khuẩn chịu cực hạn sinh sống xung quanh dòng sông, và phát hiện nhiều sinh vật sống, nhiều loài độc đáo sống trong dòng sông sôi.
But again, despite all of these studies, all of these discoveries and the legends, a question remains: What is the significance of the boiling river? What is the significance of this stationary cloud that always hovers over this patch of jungle? And what is the significance of a detail in a childhood legend?
Nhưng một lần nữa, dù có nhiều nghiên cứu, nhiều khám phá và truyền thuyết, vẫn còn một thắc mắc: Tầm quan trọng của con sông sôi này là gì? Tầm quan trọng của đám mây tĩnh này là gì mà lúc nào cũng lượn quanh mảng rừng này? Và tầm quan trọng của nội dung trong truyện cổ tích thời thơ ấu là gì?
To the shaman and his community, it's a sacred site. To me, as a geoscientist, it's a unique geothermal phenomenon. But to the illegal loggers and cattle farmers, it's just another resource to exploit. And to the Peruvian government, it's just another stretch of unprotected land ready for development.
Đối với vị pháp sư và người dân, đây là nơi thiêng liêng. Đối với tôi, một nhà khoa học địa nhiệt, đây là hiện tượng địa nhiệt độc đáo. Nhưng đối với những người cưa gỗ bất hợp pháp và nông dân chăn gia súc, đó chỉ là một tài nguyên khác để khai thác mà thôi. Và đối với chính phủ Peru, đó chỉ là dải khác của vùng đất không được bảo hộ sẵn sàng phát triển.
My goal is to ensure that whoever controls this land understands the boiling river's uniqueness and significance. Because that's the question, one of significance. And the thing there is, we define significance. It's us. We have that power. We are the ones who draw that line between the sacred and the trivial. And in this age, where everything seems mapped, measured and studied, in this age of information, I remind you all that discoveries are not just made in the black void of the unknown but in the white noise of overwhelming data.
Mục tiêu của tôi là đảm bảo rằng bất cứ ai trị vì vùng đất này hiểu được nét độc đáo và tầm quan trọng của con sông sôi. Vì đó là câu hỏi, một trong những điều quan trọng. Và tóm lại là, chúng ta định nghĩa tầm quan trọng. Đó là chúng ta. Chúng ta có sức mạnh đó. Chúng ta là những người vẽ nên ranh giới giữa điều thiêng liêng và điều nhỏ nhặt. Và trong thời đại này, nơi mà mọi thứ dường như được đánh dấu, đo đạc và nghiên cứu, trong thời đại thông tin này, tôi nhắc bạn về những khám phá đó không chỉ là khoảng trống màu đen vô định nhưng trong tiếng ồn trắng của một đống dữ liệu.
There remains so much to explore. We live in an incredible world. So go out. Be curious. Because we do live in a world where shamans still sing to the spirits of the jungle, where rivers do boil and where legends do come to life.
Còn nhiều thứ phải khám phá. Chúng ta sống trong một thế giới kì diệu. Nên đi đây đi đó. Nên tò mò một chút. Vì chúng ta sống trong một thế giới mà nhiều vị pháp sư vẫn hát cho những linh hồn của rừng, nơi những dòng sông sôi sục và nơi truyện cổ tích bước vào cuộc sống.
Thank you very much.
Cảm ơn rất nhiều.
(Applause)
(Vỗ tay)