Əvvəlcədən deyim ki, biz hamımız sayborquq, ancaq fərqli mənada. Robokop yaxud terminator deyilik, yalnız hər dəfə komputer yaxud telefonumuzun ekranına baxarkən sayborq oluruq. Sayborqa necə tərif vermək olar? Ənənəvi tərifi belədir: "Yeni mühitə uyğunlaşmaq üçün başqa hissələr əlavə edilmiş orqanizm." Bu 1960-cı ildə kosmosda uçuşla bağlı jurnalda yazılmışdı, belə götürəndə kosmos qəribə yerdir axı. İnsanlara uyğun mühit deyil. İnsanlar isə hər şeylə maraqlanırlar, bu gün Alp dağlarına çıxmaq, sabah dənizdə balıq olmaq istəyirlər.
I would like to tell you all that you are all actually cyborgs, but not the cyborgs that you think. You're not RoboCop, and you're not Terminator, but you're cyborgs every time you look at a computer screen or use one of your cell phone devices. So what's a good definition for cyborg? Well, traditional definition is "an organism to which exogenous components have been added for the purpose of adapting to new environments." That came from a 1960 paper on space travel, because, if you think about it, space is pretty awkward. People aren't supposed to be there. But humans are curious, and they like to add things to their bodies so they can go to the Alps one day and then become a fish in the sea the next.
Bir az da ənənəvi antropologiya anlayışına baxaq. Kimsə başqa ölkəyə gedir, "Necə də gözəl insanlardır, nə maraqlı alətlər işlədirlər, necə fərqli mədəniyyətləri var." deyə fikirləşir. Bununla bağlı bir məqalə yazır, bir neçə antropoloq onu oxuyur, və qeyri-adi hesab edirlər. Nəticə olaraq antropoloq yeni növ insan aşkar etmiş olur. Sayborq antropoloqu olaraq məndə belə oldu, "Bu insanlara baxın, homosapiensdən nə qədər fərqlənirlər! Mədəniyyətlərinə baxın, rituallarına, texnologiya ilə necə davrandıqlarına baxın. Düymələrə toxunur və ekrana gözlərini zilləyirlər."
So let's look at the concept of traditional anthropology. Somebody goes to another country, says, "How fascinating these people are, how interesting their tools are, how curious their culture is." And then they write a paper, and maybe a few other anthropologists read it, and we think it's very exotic. Well, what's happening is that we've suddenly found a new species. I, as a cyborg anthropologist, have suddenly said, "Oh, wow. Now suddenly we're a new form of Homo sapiens, and look at these fascinating cultures, and look at these curious rituals that everybody's doing around this technology. They're clicking on things and staring at screens."
Nəyə görə ənənəvi antropologiyanı deyil, bu elmi öyrəndiyimi deyim. Çünki insanlar minilliklərlə mühitə uyğunlaşmaq üçün bədənlərinə fiziki dəyişiklik ediblər. Fiziki limitlərimizi aşıb, daha sürətli qaçıb, daha güclü zərbələr endirmişik. Belə dəyişikliyin isə öz limitləri var. Mənim öyrəndiyim isə fiziki deyil, insanın zehni dəyişikliyidir, bu dəyişikliyin köməyilə daha sürətlə hərəkət edib, fərqli yollarla ünsiyyətdə oluruq. Başqa bir fərqimiz isə, hamımızın Meri Popins texnologiyasına sahib olmağımızdır. Bu texnologiyanı istədiyimiz qədər yükləsək də ağırlaşmır, istəyəndə də çıxarırıq. Komputerimizin içində nələr olmur ki? Çap etdirəsi olsaq yanımızda daşıdığımız tonlarla material olardı. İtirdikdə isə bu itkinin real olaraq hiss edir, mənəvi nəyinsə çatışmazlığı hissinə qapılırıq. Ancaq, itkimizi görmürük deyə, qəribə bir hiss olur.
Now there's a reason why I study this, versus traditional anthropology. And the reason is that tool use, in the beginning -- for thousands and thousands of years, everything has been a physical modification of self. It has helped us to extend our physical selves, go faster, hit things harder, and there's been a limit on that. But now what we're looking at is not an extension of the physical self, but an extension of the mental self, and because of that, we're able to travel faster, communicate differently. And the other thing that happens is that we're all carrying around little Mary Poppins technology. We can put anything we want into it, and it doesn't get heavier, and then we can take anything out. What does the inside of your computer actually look like? Well, if you print it out, it looks like a thousand pounds of material that you're carrying around all the time. And if you actually lose that information, it means that you suddenly have this loss in your mind, that you suddenly feel like something's missing, except you aren't able to see it, so it feels like a very strange emotion.
Digər fərqimiz isə ikinci mənimizin olmasıdır. Xoşumuza gəlsə ya da gəlməsə də, bizim yoxluğumuzda insanlar ikinci mənimizlə ünsiyyətdə olurlar. Gecələr darvazamızı açıq qoymadığımız kimi, facebook səhifəmizi də açıq qoymuruq, çünki ikisi də eyni şeydir, gecə yarısı kimsə girib istədiyini edə, yaxud yaza bilər. Birdən ikinci mənimizə də fikir verməli oluruq. Rəqəmsal dünyada da analoq dünyada olduğu kimi özümüzü təqdim etməli oluruq. Adi həyatda oyanıb duş qəbul edib, paltarımızı dəyişdiyimiz kimi rəqəmsal mənimizin də qeydinə qalmalıyıq. Problem isə orasındadır ki, çox adam, xüsusən yeniyetmələr bu çətin dövrlərini iki dəfə keçməli olurlar. Birinci özlərinin yeniyetməlik qəribəlikləri var, bir də ikinci mənlərinin yeniyetməliyi, ikinci mənlərinin qəribəlikləri onlayn tarixçəsi olduğundan bu iş daha çətindir. Texnologiya ilə yeni tanış olan hər kəs də onlayn yeniyetməlik dövrü keçir, və bu qəribə dövrü aşmaq çox çətindir.
The other thing that happens is that you have a second self. Whether you like it or not, you're starting to show up online, and people are interacting with your second self when you're not there. And so you have to be careful about leaving your front lawn open, which is basically your Facebook wall, so that people don't write on it in the middle of the night -- because it's very much the equivalent. And suddenly we have to start to maintain our second self. You have to present yourself in digital life in a similar way that you would in your analog life. So, in the same way that you wake up, take a shower and get dressed, you have to learn to do that for your digital self. And the problem is that a lot of people now, especially adolescents, have to go through two adolescences. They have to go through their primary one, that's already awkward, and then they go through their second self's adolescence, and that's even more awkward because there's an actual history of what they've gone through online. And anybody coming in new to technology is an adolescent online right now, and so it's very awkward, and it's very difficult for them to do those things.
Uşaq olanda atam məni yanında oturdub deyərdi, "Gələcəkdəki zaman və məkan haqda sənə bəzi şeylər öyrədəcəm." "Əla" sevinərdim. Bir gün isə dedi: "İki nöqtə arasındakı ən qısa yol hansıdır?" Mən də cavab verdim, "Onları birləşdirən düz xətt. Özün mənə demişdin dünən." Özümü ağıllı hesab etdim. O isə dedi, "Yox, yox, yox. Daha qısa yol da var." O kağız götürüb bir tərəfinə A digərinə B hərfini yazdı, kağızı qatlayıb A və B-ni üst-üstə saldı. Və dedi, "İki nöqtə arasındakı ən qısa məsafə budur." "Ata, ata, bəs bu necə mümkündür?" - dedim. "Sadəcə zaman və məkanı qatlamaq lazımdır, buna isə hədsiz çox enerji lazımdır, bu tək yoldur." atam dedi. Mən də, "Bunu bacarmaq istəyirəm." dedim. O, "Yaxşı" - dedi. Sonrakı 10-20 ili hər dəfə yatağa uzananda fikirləşirdim, "Zaman keçidini yaradacaq, əşyaları daha sürətlə hərəkətə gətirəcək ilk insan olmaq istəyirəm. Zaman maşını düzəltmək istəyirəm." Lent yazısı ilə gələcəkdəki özümə mesajlar göndərirdim.
So when I was little, my dad would sit me down at night and he would say, "I'm going to teach you about time and space in the future." And I said, "Great." And he said one day, "What's the shortest distance between two points?" And I said, "Well, that's a straight line. You told me that yesterday." I thought I was very clever. He said, "No, no, no. Here's a better way." He took a piece of paper, drew A and B on one side and the other and folded them together so where A and B touched. And he said, "That is the shortest distance between two points." And I said, "Dad, dad, dad, how do you do that?" He said, "Well, you just bend time and space, it takes an awful lot of energy, and that's just how you do it." And I said, "I want to do that." And he said, "Well, okay." And so, when I went to sleep for the next 10 or 20 years, I was thinking at night, "I want to be the first person to create a wormhole, to make things accelerate faster. And I want to make a time machine." I was always sending messages to my future self using tape recorders.
Ancaq universitetə başlayanda isə hiss etdim ki, texnologiya ancaq yararlı olduğu üçün istifadə edilmir. O, həm də insanlar üçün yaradıldığından geniş istifadə olunur. Və mən antropologiyanı öyrənməyə başladım. Mobil telefonlar haqda tezisimi yazarkən başa düşdüm ki, əslində hər kəs cibində zaman keçidi gəzdirir. Bu dəlikdən özlərini fiziki mənada deyil, zehni mənada teleportasiya edirlər. Bircə düyməyə basmaqla A nöqtəsindən B nöqtəsinə teleportasiya olunurlar. Fikirləşdim,"Əla, bu da mənim tapıntım."
But then what I realized when I went to college is that technology doesn't just get adopted because it works. It gets adopted because people use it and it's made for humans. So I started studying anthropology. And when I was writing my thesis on cell phones, I realized that everyone was carrying around wormholes in their pockets. They weren't physically transporting themselves; they were mentally transporting themselves. They would click on a button, and they would be connected as A to B immediately. And I thought, "Oh, wow. I found it. This is great."
Yəni zaman və məkan bu yolla qatlanır. Dünyanın bir tərəfində pıçıldayıb o biri tərəfində eşidilmək mümkündür. Üstündə durduğum başqa bir fikir isə budur ki, işlətdiyimiz hər alətdə başqa zaman anlayışı var. Hər açdığımız brauzer başqa bir zamana keçiddir. Buna görə də axtardığımızı tapmaq üçün bu xarici yaddaşımızı qarışdırıb ələk-vələk edirik. Hamımız cibimizdə daşıdığımız xarici yaddaşımızda itirdiyimizi tapmağa çalışaraq axtarışda olan paleontoloqlarıq. Bu da insanlarda daimi panika hissinin əsasını qoyur. "Görən hara qoydum o şeyi?" Hədsiz informasiya qarşısında "Lusini Sevirəm" serialındakı kimi daim axtarışdayıq.
So over time, time and space have compressed because of this. You can stand on one side of the world, whisper something and be heard on the other. One of the other ideas that comes around is that you have a different type of time on every single device that you use. Every single browser tab gives you a different type of time. And because of that, you start to dig around for your external memories -- where did you leave them? So now we're all these paleontologists that are digging for things that we've lost on our external brains that we're carrying around in our pockets. And that incites a sort of panic architecture -- "Oh no, where's this thing?" We're all "I Love Lucy" on a great assembly line of information, and we can't keep up.
Buna görədir ki, bu informasiyanı özümüzlə ictimai yerlərə daşıyanda bütün vaxtı telefonumuzu yoxlayırıq. Ətrafla hədsiz yaxınlıq deyilən şey də bu səbəbdən yaranır. Bu, hamı ilə əlaqədəyik demək deyil, istədiyimiz vaxt istədiyimiz şəxslə əlaqə qura bilərik deməkdir. Telefonumuzda qeyd olunmuş şəxsləri bir yerə toplasaq belə çox adam olar. Bu, bu dəqiqə əlaqə saxlaya biləcəyiniz bütün dost-tanış və qohumlarınızdır.
And so what happens is, when we bring all that into the social space, we end up checking our phones all the time. So we have this thing called ambient intimacy. It's not that we're always connected to everybody, but at anytime we can connect to anyone we want. And if you were able to print out everybody in your cell phone, the room would be very crowded. These are the people that you have access to right now, in general -- all of these people, all of your friends and family that you can connect to.
Bu yaxınlığın bəzi psixoloji təsirləri də olur. Həmişə narahat olduğum belə təsir, insanların oturub fikirlərini götür-qoy etməmələri və sürətlərini azaldıb yavaşımamalarıdır. Bütün bu insanlarla bir yerdə olub, onların diqqətini çəkmək üçün çalışmaq çox yorucudur, insanda daim panika halı yaradır. Sakitcə oturmur heç kəs. Bu yarışdan azad olub nə isə paylaşmayanda, insanın özü ortaya çıxır, insan bir az durub fikirləşə, kim olduğuna qərar verə bilir. Bir az durub belə fikirləşsək, qarşımıza çıxan hər şeyi etməklə varlığımızı göstərmək əvəzinə, ikinci özümüzü necə təqdim edəcəyimizə dair tutarlı fikirlərimiz olar. Belə etmək çox vacibdir. Xüsusən uşaqlar üçün çox narahatam. Çünki bu telefon düymələrindən asılılıq aləminin içində qalan uşaqlar qarşılarına çıxan hər şeyə aludə olub, asılı hala düşürlər.
And so there are some psychological effects that happen with this. One I'm really worried about is that people aren't taking time for mental reflection anymore, and that they aren't slowing down and stopping, being around all those people in the room all the time that are trying to compete for their attention on the simultaneous time interfaces, paleontology and panic architecture. They're not just sitting there. And really, when you have no external input, that is a time when there is a creation of self, when you can do long-term planning, when you can try and figure out who you really are. And then, once you do that, you can figure out how to present your second self in a legitimate way, instead of just dealing with everything as it comes in -- and oh, I have to do this, and I have to do this, and I have to do this. And so this is very important. I'm really worried that, especially kids today, they're not going to be dealing with this down-time, that they have an instantaneous button-clicking culture, and that everything comes to them, and that they become very excited about it and very addicted to it.
Yəni ümumiyyətlə götürəndə dünya da dəyişib. Dünyaya əlavə olunmuş cihazların köməyi ilə bir-birimizlə və dünya ilə əlaqədəyik. Ancaq bu əlaqənin xəritəsini çəkib -- bu gördüyünüz internetin xəritəsidir, -- -- gözümüzün önünə gətirəndə, by texnoloji yenilik kimi görünmür. Bu xəritə canlı varlıq kimi görünür. Tarixdə ilk dəfə bu yolla bir-birimizlə ünsiyyət qururuq. Bu, maşınların dünyanı fəth etməsi deyil. Bu, maşınların insanlara özləri olmalarında və ünsiyyət qurmalarında kömək etməsidir.
So if you think about it, the world hasn't stopped either. It has its own external prosthetic devices, and these devices are helping us all to communicate and interact with each other. But when you actually visualize it, all the connections that we're doing right now -- this is an image of the mapping of the Internet -- it doesn't look technological. It actually looks very organic. This is the first time in the entire history of humanity that we've connected in this way. And it's not that machines are taking over. It's that they're helping us to be more human, helping us to connect with each other.
Ən uğurlu texnologiyalar seçilib geniş istifadə edilir və yaşayışımızı asanlaşdırır. Və cihazların özləri daha çox insana bənzəyirlər, çünki iki məvhum daimi bir-birini yaratmaqla məşğuldur. Öyrənmək istədiyim vacib məsələ də budur: bunların hamısı gözəldir, hamısı insanların ünsiyyətinin bir parçasıdır. Yalnız fərqli yoldur. Texnologiya ilə insani keyfiyyətlərimizi inkişaf etdirir, məsafələri aşıb ünsiyyətdə oluruq. Bu səbəbdən də sayborq antropologiyasını öyrənirəm.
The most successful technology gets out of the way and helps us live our lives. And really, it ends up being more human than technology, because we're co-creating each other all the time. And so this is the important point that I like to study: that things are beautiful, that it's still a human connection -- it's just done in a different way. We're just increasing our humanness and our ability to connect with each other, regardless of geography. So that's why I study cyborg anthropology.
Sağ olun.
Thank you.
(Alqış)
(Applause)