"سڵاو، بۆب." "بەیانیت باش کاڵی. گوڵەباخەکان زۆر جوانن." ئایا هەرگیز بیرت کردۆتەوە کە چۆن سەگەکەت جیهان دەبینێت؟ ئەوە ئەو شتەیە کە دەیبینێت. زۆر سەرنج ڕاکێش نیە. بەڵام بۆنی چی دەکات، ئەوە چیرۆکێکی تەواو جیاوازە. ئەمەش بە جوانی لە لووتە گەشە سەندووەکەی دەست پێدەکات. کاتێک سەگەکەت یەکەم ئاماژەی هەوای تازەی پێدەگات، شلەی لووتی، شێوە ئەسفەنجی یارمەتی گرتنی هەر بۆنێک دەدات کە شنەباکە هەڵیدەگرێت. توانای بۆنکردن بە جیا لەگەڵ هەر کوونە لووتێکی، بۆنکردنی دووانی، یارمەتی دیاریکردنی ئاراستەی سەرچاوەی بۆنکردن دەدات لەگەڵ یەکەم چرکە ساتەکانی بۆنکردن، سەگەکە ئاگادار دەبێتەوە نەک تەنها لە جۆری شتەکە بەڵکو شوێنەکەشی کە لێیەتی. کاتێک هەوا دەچێتە ناو لووتەکەوە، قەدێکی بچوکی شانەی دابەشی دەکات بەسەر دوو بەشی جیادا، یەکێکیان بۆ هەناسەدان ئەوی دیکە بۆ بۆن کردن. دووەم لێشاوی هەوایی دەچێتە ناو هەرێمێک پڕکراوە لە خانەی تایبەتمەند بە وەرگری بۆن، چەند سەد ملیۆنێک لەوان، بەراورد کرا بە پێنج ملیۆنی ئێمە. جیاواز لە ڕێگا ئاڵۆزەکەمان بۆ هەناسەدان لە ناوەوە و دەرەوە لە هەمان ڕێڕەودا، سەگەکان لە ڕێگای درزەکانی تەنیشت لووتیان هەناسە دەدەن، دروستکردنی سوڕانەوەی هەوا کە یارمەتی گەردیلەی نوێی بۆن دەدات و ڕێگەش دەدات بە چڕکردنەوەی بۆنەکە تا لە سەروی بۆنکردنە جۆراوجۆروکان بێت. بەڵام هەموو ئەو تەلارسازییە کاریگەرانەی لووت زۆر یارمەتیدەر نەدەبوون بە بێ بونی شتێک بۆ شرۆڤەکردنی ئەو زانیاریانەی لە کوونە لووتەکانەوە دەگات. ئەمەش ڕوونی دەکاتەوە دەزگای بۆنکردن تایبەت بە شیکردنەوەی بۆنەکان ئەمەش پانتایەکی فراوانتری هەیە لە مێشکی سەگدا بە بەراورد لەگەڵ مرۆڤ. ئەمانەش وا دەکەن سەگەکان جیاواز بن بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر کۆمەڵێک بۆنی جۆراوجۆر دەناسێتەوە بە ئەندازەیەک کە ١٠٠ ملیۆن جار زیاتر بۆن دەناسێتەوە لە چاو ئێمە. ئەگەر توانای بۆنکردنی بۆنێکت هەبوو لە ژوورێکی بچوکدا، ئەوا سەگەکە دەتوانێت لە یاریگایەکی تۆپی پێی داخراو بۆنی بکات هەروەها دەتوانێت پێکهاتەکانیشی جیا بکاتەوە. هەموو شتێک لە شەقامدا، هەر مرۆڤێک یان ئۆتۆمبێلێک تێپەڕێت، هەر شتێک لەناو تەنەکەی خۆڵی دراوسێکەتدا بێت، هەموو جۆرە دارێک، هەموو جۆرەکانی باڵندە و مێروەکان بۆنێکی تایبەتی هەیە بە بە سەگەکە دەڵێت کە چییە، و لە کوێیە، و بە کام ئاڕاستە دەجوڵێت. لەگەڵ توانای زیاتری بۆنکردنیان لەچاو ئێمە، سەگ دەتوانێت بۆنی شتانێک بکات کە پێشتر نەیبینیون. سیستەمێکی جیاکراو، کە پێی دەوترێ کۆئەندامی ئێسکی لووت، لە سەقفی ناو دەم، هەموو گیانلەبەرەکان دەدۆزێتەوە بە مرۆڤیشەوە، بە سروشتی ئازاد دەبێت. ڕێگەیان پێ دەدات کە هاوڕێ شاراوەکان دیاری بکەن، یان جیاوازی کردن لە نێوان ئاژەڵی باش و دوژمنکارەکان. ئاگادارییان دەکاتەوە لە حاڵەتە جۆراوجۆرە سۆزدارییەکان، دەتوانن هەواڵمان پێبدەن لەسەر کەسێکی نەخۆش یان دووگیان. چونکە هەستی بۆنکردنیان سەرەکیترە لەچاو هەستەکانی دیکەیان، بە تێپەربوونی سەڵامەس بۆ پەیوەندیکردنی ڕاستەوخۆ بە پێکهاتەکانی مێشک کە هەست و غەریزەی تێوەگلاوە، لەوانەشە بڵێین هەستی درکپێکردنی سەگەکان قوڵتر و ڕاستەوخۆترە لە هی مرۆڤ. شتێکی سەرسوڕهێنەر دەربارەی لووتی سەگەکەت ئەوەیە کە دەتوانێت کات ببەسێت. ڕابردوو لە شوێنپێ دەردەکەوێت کە لە لایەن ڕێبوارەوە جێماوە، و بەهۆی ئەو گەرمیەی کە لە ئەنجامی ڕاگرتنی ئۆتۆمبێلەوەیە پاشماوەی ئەو شوێنەی کە تۆ لێی بووی و چیت کردووە لەم دواییانەدا. نیشانەکانی وەک بۆڕی ئاگرکوژێنەوەو دارەکان تەختە بۆنداری بڵاوکردنەوەن ئەو پەیامانە هەڵدەگرن کە کێی لێبووە، کە چییان خواردوە، و چۆن هەست دەکەن. داهاتووش لە شنەبایە، ئاگاداریان دەکاتەوە لە شتێک یان کەسێک پێش ئەوەی بیانبینیت. کە شتێک دەبینین و دەبیستین لە یەک ساتدا، سەگێک بۆنی چیرۆکێکی تەواو دەکات لە سەرەتاوە بۆ کۆتایی. هەندێک لە باشترین نموونەکان لە هاوکاری مرۆڤ، یارمەتیمان دەدەن بە هاوبەشیکردن وە کاردانەوەیان بۆ ئەو چیرۆکانە. دەتوانن بە میهرەبانیەوە وەڵامی خەڵک بدەنەوە لە تەنگانەدا، یان لەگەڵ دەستدرێژی بۆ هەڕەشەکان چونکە دوودڵی و توڕەیی وەک هەورێکی هۆرمۆن دەرئەکەون کە بە لووتی سەگەکە دەناسرێتەوە. لەگەڵ مەشقە گونجاوەکان، دەتوانن ئاگادارمان بکەنەوە لە هەڕەشە نەبینراوەکان لە بۆمبەوە بۆ شێرپەنجە. وەک دەردەکەوێت، باشترین هاوڕێی مرۆڤایەتی ئەو کەسە نییە کە ئەزمونی ئەو شتە دەکات کە ئێمەی دەیکەین، بەڵام ئەو لووتە سەرسوڕهێنەرەیە کە دەریخست جیهانێکی تر لە پشت چاومانە.
"Hi, Bob." "Morning, Kelly. The tulips looks great." Have you ever wondered how your dog experiences the world? Here's what she sees. Not terribly interesting. But what she smells, that's a totally different story. And it begins at her wonderfully developed nose. As your dog catches the first hints of fresh air, her nose's moist, spongy outside helps capture any scents the breeze carries. The ability to smell separately with each nostril, smelling in stereo, helps to determine the direction of the smell's source so that within the first few moments of sniffing, the dog starts to become aware of not just what kind of things are out there but also where they're located. As air enters the nose, a small fold of tissue divides it into two separate folds, one for breathing and one just for smelling. This second airflow enters a region filled with highly specialized olfactory receptor cells, several hundred millions of them, compaired to our five million. And unlike our clumsy way of breathing in and out through the same passage, dogs exhale through slits at the side of their nose, creating swirls of air that help draw in new odor molecules and allow odor concentration to build up over mulitple sniffs. But all that impressive nasal architecture wouldn't be much help without something to process the loads of information the nose scoops up. And it turns out that the olfactory system dedicated to proessing smells takes up many times more relative brain area in dogs than in humans. All of this allows dogs to distinguish and remember a staggering variety of specific scents at concentrations up to 100 million times less than what our noses can detect. If you can smell a spritz of perfume in a small room, a dog would have no trouble smelling it in an enclosed stadium and distinguishing its ingredients, to boot. And everything in the street, every passing person or car, any contents of the neighbor's trash, each type of tree, and all the birds and insects in it has a distinct odor profile telling your dog what it is, where it is, and which direction it's moving in. Besides being much more powerful than ours, a dog's sense of smell can pick up things that can't even be seen at all. A whole separate olfactory system, called the vomeronasal organ, above the roof of the mouth, detects the hormones all animals, Including humans, naturally release. It lets dogs identify potential mates, or distinguish between friendly and hostile animals. It alerts them to our various emotional states, and it can even tell them when someone is pregnant or sick. Because olfaction is more primal than other senses, bypassing the thalamus to connect directly to the brain structures involving emotion and instinct, we might even say a dog's perception is more immediate and visceral than ours. But the most amazing thing about your dog's nose is that it can traverse time. The past appears in tracks left by passersby, and by the warmth of a recently parked car where the residue of where you've been and what you've done recently. Landmarks like fire hydrants and trees are aromatic bulletin boards carrying messages of who's been by, what they've been eating, and how they're feeling. And the future is in the breeze, alerting them to something or someone approaching long before you see them. Where we see and hear something at a single moment, a dog smells an entire story from start to finish. In some of the best examples of canine-human collaboration, dogs help us by sharing and reacting to those stories. They can respond with kindness to people in distress, or with aggression to threats because stress and anger manifest as a cloud of hormones recognizable to the dog's nose. With the proper training, they can even alert us to invisible threats ranging from bombs to cancer. As it turns out, humanity's best friend is not one who experiences the same things we do, but one whose incredible nose reveals a whole other world beyond our eyes.