چی وا لە کەسێک دەکات بکوژێت؟ چی بە بیری بکوژەکە دا دێت؟ و چ جۆرە کۆمەڵگەیەک ئەم خەڵکانەی تیایە؟ ١٥٠ ساڵ پێش ئێستا فیۆدۆر میهایلۆڤیچ دۆستۆڤسکی ئەم پرسیارانەی کرد بوو بە یەکێک لە باشترین کارەکانی ئەدەبی ڕووسی: “تاوان و سزا“.
What drives someone to kill in cold blood? What goes through the murderer’s mind? And what kind of a society breeds such people? Over 150 years ago Fyodor Mikhailovich Dostoyevsky took these questions up in what would become one of the best-known works of Russian literature: "Crime and Punishment."
سەرەتا لە گۆڤارێکی ساڵی ١٨٦٦ بڵاوبووەوە، ڕۆمانەکە چیڕۆکی ڕۆدیۆن ڕۆمانۆڤیچ ڕاسکۆلنیکۆڤ دەگێڕێتەوە، قوتابیێکی لاوی یاسا لە سانت پتسبۆرگ. ڕاسکۆلنیکۆڤ لە نەبوونی دا دەژی، و لە سەرەتای چیڕۆکەکە پارەی نەماوە تا درێژە بە خوێندنی بدات. نامەکانی خانووی گوندەکە تەنها لە خەم و پەژارەی زیاد دەکات کاتێک دەزانێت دایک و خوشکەکەی چەندە قوربانیان داوە بۆ سەرکەوتنی ئەو. زۆر پەرێشانە دوای فرۆشتنی کۆتا شتی بەنرخی بە ڕەهنکەرێکی بە تەمەن ئەو پلان دادەنێت تا بیکوژێت و دزی لێ بکات. بەڵام کاریگەری ئەم جووڵەیە بێ بیرکردنەوەیەی وا دەردەکەوێت زیاتر بێت لەوەی ئەو خۆی بۆ ئامادە کردبێت.
First serialized in a literary magazine in 1866, the novel tells the story of Rodion Romanovich Raskolnikov, a young law student in Saint Petersburg. Raskolnikov lives in abject poverty, and at the start of the story has run out of funds to continue his studies. Letters from his rural home only add to his distress when he realizes how much his mother and sister have sacrificed for his success. Increasingly desperate after selling the last of his valuables to an elderly pawnbroker, he resolves on a plan to murder and rob her. But the impact of carrying out this unthinkable act proves to be more than he was prepared for.
هەرچەندە ڕۆمانەکە وەک ڕۆمانێکی ترسناکی دەروونی دەرخراوە، مەوداکەی زۆر زیاتر لە ئاژاوە ناوەکیەکەی ڕاسکۆلنیکۆڤ دەڕوات. لە مەیخانە هەوا پیسەکان بۆ باڵەخانە ڕووخاوەکا و وێستگەی پۆلیسە بە ترسەکان، ڕوحی داوە بە دیوەکەی تری شاری سانت پترسبۆرگی سەدەی ١٩ لە لایەن پەخشانەکەی دۆستۆڤسکییەوە. ناسێنراین بە کەسایەتییەکانی وەک مارمێلادۆڤ، پۆلیسێکی سەرخۆش کە خێزانەکەی تێکچووە، و سڤیدریگایلۆڤ، کەسێکی خانەدانی داوێنپیس و سەرلێشێواو. کە خێزانی ڕاسکۆلنیکۆڤ دێنە شارۆچکەکەوە، ویژدانە بێتاوانەکەیان لە بەردەم جیاوازییەکی ڕەق دەوەستێتەوە لە بەدڕەوشتی ئەوانەی دەوروبەریان، تەنانەت کە قەدەریان زیاتر لە یەک ئاڵاوە.
Though the novel is sometimes cited as one of the first psychological thrillers, its scope reaches far beyond Raskolnikov’s inner turmoil. From dank taverns to dilapidated apartments and claustrophobic police stations, the underbelly of 19th century Saint Petersburg is brought to life by Dostoyevsky’s searing prose. We’re introduced to characters such as Marmeladov, a miserable former official who has drank his family into ruin, and Svidrigailov, an unhinged and lecherous nobleman. As Raskolnikov’s own family arrives in town, their moral innocence stands in stark contrast to the depravity of those around them, even as their fates grow increasingly intertwined.
نیشاندانە بێهیواکەی کۆمەڵگەی ڕووسی ڕەنگدانەوەییە بۆ ژیانە ئاڵۆزەکەی نووسەرەکە لە ئەزموونەکانی و بیری گەشەسەندووی. وەک نووسەرێکی لاو کە پیشەییەکی سەربازی وازی لێهێنابوو، فیۆدۆر بۆ لای بیری کۆمەڵگەڕی و چاکسازی ڕاکێشرابوو، و پەیوەندی کرد بە بازنەیەک لە ڕوناکبیران کە باسی دەقی شۆڕشگێرانەیان دەکرد لە لایەن حکومەتی داگیرکەرەوە قەدەغە کرابوو. دوای ئاشکرابوون، ئەندامانی ئەم گروپە، دۆستۆڤسکی لەنێویاندا، دەستبەسەرکران. زۆربەیان بڕیاری مەرگیان لەسەر درا، تەنها بۆ گاڵتەپێکردنیان بە لەسێدارەدانی گشتی و لێخۆشبوون لە کۆتا خوولەک لە تیسار. دۆستۆڤسکی چوار ساڵی دواتری لە کەمپێکی کاری سایبێریا بەسەربرد پێش ئازادکردنی لە ساڵی ١٨٥٤. ئەم ئەزموونە وایکرد چیتر بایەخ بە کۆمەڵگەڕی و چاکسازی نەدات، و سەرنجەکەی گۆڕدرا بۆ کاروباری گیانی. لە ١٨٦٤ لە ڕۆمانی “تێبینەکانی ژێرزەوی“، بیروباوەڕی ڕووندەکاتەوە کە فەلسەفە نموونەییە خۆرئاواییەکان هەرگیز ناتوانن ئارەزووە دژ بە یەکاکان تێربکەن لە گیانی مرۆڤدا. “تاوان و سزا” لە ساڵی دواتردا نووسرا و تەواوکرا، کە باسی لە چەندین شتی هاوشێوە دەکرد. ڕۆمانەکە بەدوای چیڕۆکە دەزووە باوەکەی دەڕوات کە گەنجێتی بەڵێنپێدراو فێڵی لێکراوە و تێکدراوە بە مەترسییەکانی ژیانی شارستانی. بەڵام پێداچوونەوە کۆمەڵایەتییەکەی زۆر قوڵترە. ڕاسکۆلنیکۆڤ وادەزانێت کە بەرەوپێشچوونەکەی خۆی لەسەر مردنە ناداگەرییەکەی ڕەهنکەرەکە قازانجێکی گشتییە بۆ کۆمەڵگە. بە کردنی ئەمە، ئەو لاسایی ڕێبازی خۆپەرستی و بە کەڵکێتی دەکاتەوە کە لە لایەن چەندین ڕوناکبیرە هاوچەرخەکانی دۆستۆڤسکی ئاماژەی پێدراوە. و بە باوەڕکردن بەوەی کەوا زیرەکی ڕێگەی پێدەدات لە سەرووی حەرامکراوی ڕەوشت بێت. ڕاسکۆلنیکۆڤ خۆی لە مرۆڤایەتی جیادەکاتەوە. هەرچەندە کتێبەکە بە قووڵی پەیوەندیدارە بە ڕەوشت و ئاکارەوە، “تاوان و سزا” هەرگیز بەلای کەمی ڕەوشتەوە ناچێت، کە هەر کەسایەتییەک دەنگێکی قبوڵکراو و ئاشکرای خۆی هەیە. یەکێک لە ناوازەترین شتەکان دەربارەی “تاوان و سزا” توانا ترسناکەکەیەتی سەرەڕایی زانیارییە ئاشکرابووەکان لە تاوانەکەی جووڵەی یەکەمی. تاوانەکەی ڕاسکۆلنیکۆڤ ئاشکراییە. بەڵام ئەمە تەنها لە ڕێگەی جووڵانەوە توندەکەی دۆستۆڤسکی دروست دەبێت لە ئاژاوەی کۆمەڵایەتی و دەروونی ئێمە ڕووی ڕاستەقینەی سزاکەی دەزانین - و لەگەڵ هەلی ڕزگاربوونیشی.
This bleak portrait of Russian society reflects the author’s own complex life experiences and evolving ideas. As a young writer who left behind a promising military career, Fyodor had been attracted to ideas of socialism and reform, and joined a circle of intellectuals to discuss radical texts banned by the Imperial government. Upon exposure, members of this group, including Dostoyevsky, were arrested. Many were sentenced to death, only to be subjected to a mock execution and last-minute pardon from the Tsar. Dostoyevsky spent the next four years in a Siberian labor camp before being released in 1854. The experience left him with a far more pessimistic view of social reform, and his focus shifted toward spiritual concerns. In the 1864 novella "Notes from Underground," he expounded on his belief that utopian Western philosophies could never satisfy the contradictory yearnings of the human soul. "Crime and Punishment" was conceived and completed the following year, picking up on many of the same themes. In many ways, the novel follows a common narrative thread where a promising youth is seduced and corrupted by the dangers of urban life. But its social critique cuts far deeper. Raskolnikov rationalizes that his own advancement at the cost of the exploitative pawnbroker’s death would be a net benefit to society. In doing so, he echoes the doctrines of egoism and utilitarianism embraced by many of Dostoyevsky’s contemporary intellectuals. And in believing that his intelligence allows him to transcend moral taboos, Raskolnikov cuts himself off from his own humanity. Yet although the book is deeply concerned with morality, "Crime and Punishment" never comes across as merely moralizing, with each character given their own distinctive and convincing voice. One of the most remarkable things about "Crime and Punishment" is its ability to thrill despite the details of the central murder being revealed in the first act. Raskolnikov’s crime is clear. But it’s only through Dostoyevsky’s gripping account of the ensuing social and psychological turmoil that we learn the true nature of his punishment– and the possibility of redemption.