It's a common saying that elephants never forget, but these magnificent animals are more than giant walking hard drives. The more we learn about elephants, the more it appears that their impressive memory is only one aspect of an incredible intelligence that makes them some of the most social, creative, and benevolent creatures on Earth.
Mēdz teikt, ka ziloņi nekad neaizmirst, taču šie brīnišķīgie dzīvnieki ir vairāk nekā tikai staigājoši cietie diski. Jo vairāk mēs uzzinām par ziloņiem, jo vairāk šķiet, ka to iespaidīgā atmiņa ir tikai daļa no to pārsteidzošā saprāta, kas tos padara par vienu no sabiedriskākajām, radošākajām un labsirdīgākajām radībām uz Zemes.
Unlike many proverbs, the one about elephant memory is scientifically accurate. Elephants know every member in their herd, able to recognize as many as 30 companions by sight or smell. This is a great help when migrating or encountering other potentially hostile elephants. They also remember and distinguish particular cues that signal danger and can recall important locations long after their last visit.
Atšķirībā no daudzām citām, paruna par ziloņu atmiņu ir zinātniski pareiza. Ziloņi pazīst ikvienu sava bara locekli un spēj pēc redzes un smaržas atpazīt līdz pat 30 no saviem biedriem. Tas ir ļoti noderīgi, migrējot un sastopot citus, potenciāli naidīgus ziloņus. Ziloņi arī atceras un atšķir norādes, kas liecina par briesmām, un atminas svarīgas vietas vēl ilgi pēc tam, kad pēdējoreiz tur bijuši.
But it's the memories unrelated to survival that are the most fascinating. Elephants remember not only their herd companions but other creatures who have made a strong impression on them. In one case, two circus elephants that had briefly performed together rejoiced when crossing paths 23 years later. This recognition isn't limited to others of their species. Elephants have also recognized humans they've bonded with after decades apart.
Taču vispārsteidzošākās ir atmiņas, kas nav saistītas ar izdzīvošanu. Ziloņi atceras ne vien savus bara biedrus, bet arī citas radības, kas uz tiem atstājušas spēcīgu iespaidu. Piemēram, divi cirka ziloņi, kas neilgu laiku bija uzstājušies kopā, ļoti priecājās, kad pēc 23 gadiem to ceļi krustojās. Ziloņi atpazīst ne tikai savas sugas pārstāvjus. Tie atpazīst arī tuvus cilvēkus, no kuriem gadu desmitiem bijuši šķirti.
All of this shows that elephant memory goes beyond responses to stimuli. Looking inside their heads, we can see why. The elephant boasts the largest brain of any land mammal, as well as an impressive encephalization quotient. This is the size of the brain relative to what we'd expect for an animal's body size, and the elephant's EQ is nearly as high as a chimpanzee's. And despite the distant relation, convergent evolution has made it remarkably similar to the human brain, with as many neurons and synapses and a highly developed hippocampus and cerebral cortex.
Tas viss pierāda, ka ziloņu atmiņa ir kas vairāk nekā atbildes reakcijas uz stimuliem. Ieskatoties to galvās, mēs saprotam, kāpēc tā. No visiem sauszemes zīdītājiem ziloņiem ir vislielākās smadzenes, kā arī iespaidīgs encefalizācijas koeficients. Tā ir smadzeņu izmēra attiecība pret kopējo ķermeņa masu, un ziloņiem šis koeficients ir gandrīz tikpat liels kā šimpanzēm. Neskatoties uz visai attālo radniecību, konverģentā evolūcija tās ir izveidojusi ļoti līdzīgas cilvēka smadzenēm — tajās ir tikpat daudz neironu un sinapšu, kā arī augsti attīstīts hipokamps un smadzeņu garoza.
It is the hippocampus, strongly associated with emotion, that aids recollection by encoding important experiences into long-term memories. The ability to distinguish this importance makes elephant memory a complex and adaptable faculty beyond rote memorization. It's what allows elephants who survived a drought in their youth to recognize its warning signs in adulthood, which is why clans with older matriarchs have higher survival rates. Unfortunately, it's also what makes elephants one of the few non-human animals to suffer from post-traumatic stress disorder.
Tieši ar emocijām saistītais hipokamps palīdz atmiņu veidošanā, pārvēršot svarīgu pieredzi ilgtermiņa atmiņās. Šī spēja atšķirt nozīmīgo no nenozīmīgā padara ziloņu atmiņu par sarežgītu un elastīgu spēju, kas ir vairāk nekā vienkārša iegaumēšana. Pateicoties tai, ziloņi, kuri jaunībā piedzīvojuši sausumu, pieaugušā vecumā atpazīst zīmes, kas liecina par tā tuvošanos. Tieši tāpēc bariem, kurus vada vecākas mātītes, ir lielāka iespēja izdzīvot. Diemžēl tas ziloņus padara arī par vienu no retajiem dzīvniekiem, kas cieš no pēctraumatiskā stresa sindroma.
The cerebral cortex, on the other hand, enables problem solving, which elephants display in many creative ways. They also tackle problems cooperatively, sometimes even outwitting the researchers and manipulating their partners. And they've grasped basic arithmetic, keeping track of the relative amounts of fruit in two baskets after multiple changes.
No otras puses smadzeņu garoza padara iespējamu problēmu risināšanu, ko ziloņi parāda daudz un dažādos radošos veidos. Problēmas tie risina arī sadarbojoties, reizēm gudrībā pārspējot pat pētniekus un veikli manipulējot ar saviem partneriem. Tiem izdodas apgūt arī vienkāršu aritmētiku, paturot prātā augļu relatīvo daudzumu divos grozos pēc vairākkārtējām izmaiņām.
The rare combination of memory and problem solving can explain some of elephants' most clever behaviors, but it doesn't explain some of the things we're just beginning to learn about their mental lives. Elephants communicate using everything from body signals and vocalizations, to infrasound rumbles that can be heard kilometers away. And their understanding of syntax suggests that they have their own language and grammar. This sense of language may even go beyond simple communication. Elephants create art by carefully choosing and combining different colors and elements. They can also recognize twelve distinct tones of music and recreate melodies. And yes, there is an elephant band.
Šī retā atmiņas un problēmu risināšanas prasmes kombinācija var izskaidrot daļu no ziloņu saprātīgākajām darbībām, taču tā nespēj pilnībā izskaidrot to, ko tikai tagad uzzinām par ziloņu garīgo pasauli. Ziloņi savā starpā sazinās gan ar ķermeņa signāliem un balsi, gan infraskaņas, kas sadzirdamas kilometriem tālu. Spēja saprast sintaksi norāda uz to, ka tiem ir pašiem sava valoda un gramatika. Šī valodas izjūta, iespējams, ir pat kas vairāk nekā vienkārša saziņa. Ziloņi ir mākslinieki — tie rūpīgi izvēlas un kombinē dažādas krāsas un elementus. Tie spēj atpazīt arī 12 dažādus muzikālos toņus un atveidot melodijas. Un, jā, tāda ziloņu mūzikas grupa patiešām pastāv.
But perhaps the most amazing thing about elephants is a capacity even more important than cleverness: their sense of empathy, altruism, and justice. Elephants are the only non-human animals to mourn their dead, performing burial rituals and returning to visit graves. They have shown concern for other species, as well. One working elephant refused to set a log down into a hole where a dog was sleeping, while elephants encountering injured humans have sometimes stood guard and gently comforted them with their trunk. On the other hand, elephant attacks on human villages have usually occurred right after massive poachings or cullings, suggesting deliberate revenge.
Taču, iespējams, vispārsteidzošākais par ziloņiem — pat vēl svarīgāk par gudrību — ir to empātijas spēja, altruisms un taisnīguma izjūta. Ziloņi ir vienīgie dzīvnieki, kas sēro par saviem mirušajiem, izpilda apbedīšanas rituālus un atgriežas kapus apraudzīt. Tie mēdz izrādīt rūpes arī par citām sugām. Reiz kāds darba zilonis atteicās likt baļķi bedrē, kurā gulēja suns, un, atrodot ievainotus cilvēkus, ziloņi reizēm ir stāvējuši sardzē un ar snuķi maigi mierinājuši ievainotos. No otras puses ziloņu uzbrukumi ciemiem bieži vien notiek tūlīt pēc plašām malu medībām vai izšaušanas, norādot uz tīšu atriebību.
When we consider all this evidence, along with the fact that elephants are one of the few species who can recognize themselves in a mirror, it's hard to escape the conclusion that they are conscious, intelligent, and emotional beings. Unfortunately, humanity's treatment of elephants does not reflect this, as they continue to suffer from habitat destruction in Asia, ivory poaching in Africa, and mistreatment in captivity worldwide. Given what we now know about elephants and what they continue to teach us about animal intelligence, it is more important than ever to ensure that what the English poet John Donne described as "nature's great masterpiece" does not vanish from the world's canvas.
Ņemot vērā visus šos pierādījumus, kā arī to, ka ziloņi ir viena no retajām sugām, kas spēj atpazīt sevi spogulī, ir grūti izvairīties no secinājuma, ka tie ir apzinīgas, saprātīgas un emocionālas būtnes. Diemžēl cilvēku izturēšanās pret ziloņiem par to neliecina. Āzijā joprojām tiek iznīcinātas to dzīvotnes, ziloņkaula dēļ Āfrikā notiek malu medības, un nebrīvē tie piedzīvo cietsirdīgu izturēšanos visā pasaulē. Ņemot vērā to, ko tagad zinām par ziloņiem un ko tie mums var atklāt par dzīvnieku prātu, ir svarīgāk nekā jebkad agrāk nodrošināt, ka tas, ko angļu dzejnieks Džons Donns nosauca par „dabas lielisko meistardarbu” neizzūd no mūsu pasaules audekla.