The attacking infantry advances steadily, their elephants already having broken the defensive line. The king tries to retreat, but enemy cavalry flanks him from the rear. Escape is impossible. But this isn’t a real war– nor is it just a game. Over the roughly one-and-a-half millennia of its existence, chess has been known as a tool of military strategy, a metaphor for human affairs, and a benchmark of genius.
Нападачка пешадија иде полако напред, њихови слонови су већ пробили линију одбране. Краљ покушава да побегне, али га непријатељска коњица опкољава отпозади. Бекство је немогуће. Али ово није прави рат - нити је то обична игра. Током отприлике 1500 година постојања, шах је познат као алат војне стратегије, метафора за људске односе и мерило генијалности.
While our earliest records of chess are in the 7th century, legend tells that the game’s origins lie a century earlier. Supposedly, when the youngest prince of the Gupta Empire was killed in battle, his brother devised a way of representing the scene to their grieving mother. Set on the 8x8 ashtapada board used for other popular pastimes, a new game emerged with two key features: different rules for moving different types of pieces, and a single king piece whose fate determined the outcome. The game was originally known as chaturanga– a Sanskrit word for "four divisions." But with its spread to Sassanid Persia, it acquired its current name and terminology– "chess," derived from "shah," meaning king, and “checkmate” from "shah mat," or “the king is helpless.”
Иако су наши најранији подаци о шаху из 7. века, легенда каже да је игра настала век раније. Наводно, када је најмлађи принц царства Гупта погинуо у борби, његов брат смислио је како да представи ту сцену њиховој жалосној мајци. На аштападској табли димензија 8x8 која се користила за популарне разоноде, нова игра се појавила са два кључна обележја: различита правила за померање различитих врста фигура и једна фигура краља чија судбина одређује исход. Игра је првобитно била позната као чатуранга, санскритска реч за „четири дивизије“. Али када се проширила у Сасанидској Персији, стекла је свој садашњи назив и терминологију - „шах“, што је изведено од „shah“, што значи краљ и „шах мат“ од „shah mat“, или „краљ је беспомоћан“.
After the 7th century Islamic conquest of Persia, chess was introduced to the Arab world. Transcending its role as a tactical simulation, it eventually became a rich source of poetic imagery. Diplomats and courtiers used chess terms to describe political power. Ruling caliphs became avid players themselves. And historian al-Mas’udi considered the game a testament to human free will compared to games of chance.
Након исламске окупације Персије у 7. веку, шах је представљен арапском свету. Превазишавши своју улогу тактичког симулатора, шах је на крају постао богат извор поетске сликовитости. Дипломате и дворанини користили су шаховске термине при описивању политичке моћи. Владајући калифи су такође постали страствени играчи. Историчар Ал Масуди сматрао је ову игру сведочанством људске слободне воље
Medieval trade along the Silk Road carried the game to East and Southeast Asia,
у поређењу са играма на срећу.
where many local variants developed. In China, chess pieces were placed at intersections of board squares rather than inside them, as in the native strategy game Go. The reign of Mongol leader Tamerlane saw an 11x10 board with safe squares called citadels. And in Japanese shogi, captured pieces could be used by the opposing player.
Средњовековна трговина дуж Пута свиле пренела је игру до источне и југоисточне Азије, где су настала многа локална издања. У Кини, шаховске фигуре смештене су између квадратића табле уместо унутар њих, као у домаћој стратегијској игри Го. Током владавине монголског вође Тамерлана користила се табла димензија 11x10 са сигурним квадратићима званим тврђаве. У јапанском шогију, поједене фигуре могу користити супарници.
But it was in Europe that chess began to take on its modern form. By 1000 AD, the game had become part of courtly education. Chess was used as an allegory for different social classes performing their proper roles, and the pieces were re-interpreted in their new context. At the same time, the Church remained suspicious of games. Moralists cautioned against devoting too much time to them, with chess even being briefly banned in France.
Али тек у Европи је шах почео да преузима свој савремени облик. До 1000. године нове ере, ова игра је постала део дворског образовања. Шах се користио као алегорија за различите друштвене класе које обављају своје дужности, а фигуре су добијале нове интерпретације у новим контекстима. У исто време, црква је била подозрива према играма. Моралисти су упозоравали против посвећивања превише времена играма, па је шах чак био забрањен у Француској накратко.
Yet the game proliferated, and the 15th century saw it cohering into the form we know today. The relatively weak piece of advisor was recast as the more powerful queen– perhaps inspired by the recent surge of strong female leaders. This change accelerated the game’s pace, and as other rules were popularized, treatises analyzing common openings and endgames appeared. Chess theory was born.
И поред тога, игра је цветала, а у 15. веку је преузела облик који је данас свима познат. Релативно слаба фигура саветника добила је улогу много моћније краљице, вероватно инспирисане недавном појавом све више јаких женских вођа. Промена је убрзала темпо игре, а популаризацијом других правила, дискусије о честим отварањима и завршницама су почеле. Теорија шаха је рођена.
With the Enlightenment era, the game moved from royal courts to coffeehouses. Chess was now seen as an expression of creativity, encouraging bold moves and dramatic plays. This "Romantic" style reached its peak in the Immortal Game of 1851, where Adolf Anderssen managed a checkmate after sacrificing his queen and both rooks.
У ери просветитељства, игра је прешла из краљевских дворова у кафане. Шах је тад био посматран као исказивање креативности, па су се подстицали смели потези и драматичне партије. Овај „романтичарски“ стил достигао је свој врхунац у „Бесмртној партији“ 1851. када је Адолф Андерсен успео да матира након жртвовања своје краљице и оба топа.
But the emergence of formal competitive play in the late 19th century meant that strategic calculation would eventually trump dramatic flair. And with the rise of international competition, chess took on a new geopolitical importance. During the Cold War, the Soviet Union devoted great resources to cultivating chess talent, dominating the championships for the rest of the century. But the player who would truly upset Russian dominance was not a citizen of another country but an IBM computer called Deep Blue. Chess-playing computers had been developed for decades, but Deep Blue’s triumph over Garry Kasparov in 1997 was the first time a machine had defeated a sitting champion.
Али појава формалног такмичења крајем 19. века значила је да ће стратешка калкулација на крају надјачати драматични елан. Успоном међународног такмичења, шах је преузео нову геополитичку важност. Током Хладног рата, Совјетски Савез посветио је велике ресурсе развитку шаховског талента, па је уследила њихова доминација на шампионатима до краја века. Али играч који је заиста пореметио руску доминацију није био грађанин друге државе већ Ај-Би-Ем компјутер звани Дип Блу. На шаховским компјутерима радило се деценијама, али тријумф Дип Блуа над Гаријем Каспаровим 1997. био је први пут да је машина победила актуелног шампиона.
Today, chess software is capable of consistently defeating the best human players. But just like the game they’ve mastered, these machines are products of human ingenuity. And perhaps that same ingenuity will guide us out of this apparent checkmate.
Данас, шаховски софтвер способан је да константно побеђује најбоље људске играче. Али баш као и игра коју су усавршиле, ове машине су дела људске генијалности. А можда ће та иста генијалност да нас избави из овог очигледног шах-мата.