So on my way here, the passenger next to me and I had a very interesting conversation during my flight. He told me, "It seems like the United States has run out of jobs, because they're just making some up: cat psychologist, dog whisperer, tornado chaser."
لەسەر ڕێگام بۆ ئێرە، زۆر ئارەزووم لە گفتوگۆبوو لەگەڵ گەشتیارێکی تەنیشتم لە ماوەی گەشتەکەم. پێی وتم، پێدەچێت لە ویلایەتە یەکگرتووەکان ئیش نەما بێت، لە بەرئەوەی تەنها هەندێک شت هەڵدەبەستن: پشیلەی دەرووناسی، چرپەی سەگ، گێژەلوولکەی تۆڕنادۆ."
A couple of seconds later, he asked me, "So what do you do?"
دوو خولەکی دواتر لێی پرسیم، "تۆ پیشەت چیە؟"
And I was like, "Peacebuilder?" (Laughter)
و من وەکو "بانگەوازخوازی ئاشتی" بووم؟ (پێکەنین)
Every day, I work to amplify the voices of women and to highlight their experiences and their participation in peace processes and conflict resolution, and because of my work, I recognize that the only way to ensure the full participation of women globally is by reclaiming religion.
هەموو ڕۆژێک، بۆ پاڵپشتیکردنی دەنگی ئافرەت کار دەکەم، بۆ گرینگی دان بە تواناکانیان، بەژداریکردنیان لە کرداری ئاشتی و بڕیاری دژیەک، بەهۆی کارەکەمەوە، دەزانم تاکە ڕێگە بۆ بەژداری پێ کردنی گشت ئافرەتانی جیهان گێڕانەوەی ئاینە.
Now, this matter is vitally important to me. As a young Muslim woman, I am very proud of my faith. It gives me the strength and conviction to do my work every day. It's the reason I can be here in front of you. But I can't overlook the damage that has been done in the name of religion, not just my own, but all of the world's major faiths. The misrepresentation and misuse and manipulation of religious scripture has influenced our social and cultural norms, our laws, our daily lives, to a point where we sometimes don't recognize it.
ئێستا، ئەو ماددەیە بنچینەیەکی گرینگە بۆم وەک ئافرەتێکی گەنجی موسڵمان، زۆر شانازی بە دینەکەم دەکەم. هەموو ڕۆژێک باوەڕ و هێزم بۆ ئەنجامدانی کارەکەم پێدەبەخشێت. ئەوە هۆکاری ئامادەبوونمە لە بەرانبەر ئێوە. بەڵام ناتوانم سەیری ئەو تێکشکانە بکەم کە بەناوی ئاینەکەم هەڵبەستراوە، نەک تەنها ئاینەکەی من، بەڵکو هەموو جۆرە ئاینەکانی دونیا. بەیاننامەیەکی درۆ و خراپ بەکارهێنانی و کارتێکردنە سەر کتێبە پیرۆزەکانی ئاینەکان کاریگەری لەسەر کۆمەڵایەتی و بنچینەی کلتورەکانمان و، یاساکانمان و ژیانی ڕۆژانەمان هەیە، وەکو خالێک کە ئێمە هەندێک کات نایناسینەوە.
My parents moved from Libya, North Africa, to Canada in the early 1980s, and I am the middle child of 11 children. Yes, 11. But growing up, I saw my parents, both religiously devout and spiritual people, pray and praise God for their blessings, namely me of course, but among others. (Laughter) They were kind and funny and patient, limitlessly patient, the kind of patience that having 11 kids forces you to have. And they were fair. I was never subjected to religion through a cultural lens. I was treated the same, the same was expected of me. I was never taught that God judged differently based on gender. And my parents' understanding of God as a merciful and beneficial friend and provider shaped the way I looked at the world.
دایبابم لە لیبیاوە باکوری ئەفریقا، بۆ کەنەدا ڕۆشتن لە سەرەتاکانی ١٩٨٠، لە ۱۱ منداڵەکە منداڵی ناوەندم. بەڵێ، ۱۱. لە پڕۆسەی گەشەسەندنم، باوانم بینی بڕوادار و ڕووحانی بوون نزا و سوپاس گوزاری خودایی گەورە دەبن بۆ بەخشندەیەکانی، هەر خۆی من بێگومان، بەڵام لەنێوان ئەوانیترە. (پێکەنین) ئەوان میهرەبان و گاڵتەچی و لەسەر خۆ بوون، ئارامبوونێکی بێ سنوور، هەبووی ۱۱ منداڵ ئەو ئارامبوونە لەسەر دەچەسپێنێت. هەروەها دادپەروەر بوون. بە هۆی تێڕوانینی کلتووری، بە هیچ جۆرێک ل دین ڕۆنەچووبووم. بە هەمان شێوە مامەڵەم لەگەڵ کرا، هەمان شتیشم لێ چاوەڕوان دەکرا. هەرگیز بیرم نەدەکردەوە خودا حوکمێکی جیاواز لە نێوان ڕەگەزەکان بدات. و تێگەیشتنی دایک و باوکم بۆ خودا وەکو هاوڕێیەکی میهرەبان و بەسوودە و ئەو شێوەیە دەبەخشێت من سەیری جیهانم پێی کردووە.
Now, of course, my upbringing had additional benefits. Being one of 11 children is Diplomacy 101. (Laughter) To this day, I am asked where I went to school, like, "Did you go to Kennedy School of Government?" and I look at them and I'm like, "No, I went to the Murabit School of International Affairs." It's extremely exclusive. You would have to talk to my mom to get in. Lucky for you, she's here. But being one of 11 children and having 10 siblings teaches you a lot about power structures and alliances. It teaches you focus; you have to talk fast or say less, because you will always get cut off. It teaches you the importance of messaging. You have to ask questions in the right way to get the answers you know you want, and you have to say no in the right way to keep the peace.
ئێستا، بێگومان، سەرباری ئەوە چاودێریکردنم بەسوودبووە. یەکێک بیت لەنێوان ئەو ١١ منداڵانە سەرەتای چوونە ناو دیپلۆماسیە۱۰۱. (پێکەنین) لە ڕۆژێکی وەک ئەمڕۆماندا، دەپرسن لە چ فێرگەیەک بووم، بۆنموونە، "ئایا لە کۆلیژی کیندی هارڤارد خوێندووتە"؟ و سەیری ئەوان دەکەم و دەڵێم "نەخێر" لە قوتابخانەی{مورابیت }بۆ کاروباری نێودەوڵەتی" خوێندوومە. ئەوە زۆر تایبەتە. تۆ پێویستە قسە لەگەڵ دایکم بکەیت بۆ وەرگرتنی ئەوە. بەهیوای بەختێکی باش بۆ تۆ، ئەو لێرەیە. بەڵام یەکێک بیت لە نێوان ١١ منداڵەکان و ١٠ خوشک و برات هەبێت زۆر شتت فێردەکەن دەربارەی هێزی پێكهاتن و گونجاندن. و سەرنج دان، پێویستە خێرا یا هێواش بێیتە گۆ. لەبەرئەوەی هەمیشە قسەت پێدەبڕن. گرینگی پەیامت فێردەکات. پێویستە پرسیارەکان بەشێوەیەکی ڕاست بکەیت بۆ ئەوەی ئەو وەڵامانەی دەتەوێت وەریبگریت، و تۆ پێویستە بڵێیت نا لە کاتێکی ڕاست بۆ پاراستنی ئاشتی.
But the most important lesson I learned growing up was the importance of being at the table. When my mom's favorite lamp broke, I had to be there when she was trying to find out how and by who, because I had to defend myself, because if you're not, then the finger is pointed at you, and before you know it, you will be grounded. I am not speaking from experience, of course.
بەڵام گرینگترین وانە فێری بووم و گەشەم کرد گرینگی بەژدارکردن بوو. کاتێک چرا خۆشەویستەکی دایکم شکا، من پێویست بوو لەوێبم کاتێک ئەو هەوڵیدەدا بۆ دۆزینەوەی چۆن و ئەنجامدەرەکەی بۆ بەرگریکردن لەخۆم، لەبەرئەوەی ئەگەر نەتوانی، دواتر ئەوە ئاماژەیە بۆ تۆ، و پێش ئەوەی ئەوە بزانیت، سزا دەدرێیت. من لە بارەی ئەزموونەکانمەوە قسە ناکەم، بێگومان.
When I was 15 in 2005, I completed high school and I moved from Canada -- Saskatoon -- to Zawiya, my parents' hometown in Libya, a very traditional city. Mind you, I had only ever been to Libya before on vacation, and as a seven-year-old girl, it was magic. It was ice cream and trips to the beach and really excited relatives.
کاتێک من ١٥ ساڵ بووم لە ٢٠٠٥، خوێندنی ئامادەیم تەواوکرد و چووم بۆ کەنەدا--ساسکاتۆن-- بۆ هاوسەرگیری، ماڵی دایک و باوکم لە لەیبیایە، شارێکی زۆر لاسایانەیە. بە بیرت بێت، من تەنها چووبێتم بۆ لیبیا پێشتر لە پشووبووە، و وەکو کچێکی حەوت ساڵی، ئەوە سحراویە. ئایس کرێمێک، گەشتەکان قەراغی دەریا و بەلەمەکان پڕ چێژن بوون.
Turns out it's not the same as a 15-year-old young lady. I very quickly became introduced to the cultural aspect of religion. The words "haram" -- meaning religiously prohibited -- and "aib" -- meaning culturally inappropriate -- were exchanged carelessly, as if they meant the same thing and had the same consequences. And I found myself in conversation after conversation with classmates and colleagues, professors, friends, even relatives, beginning to question my own role and my own aspirations. And even with the foundation my parents had provided for me, I found myself questioning the role of women in my faith.
بە شێوەیەکی دی، ئەوە بۆ خانمێکی ۱٥ ساڵی جیاوازە. من زۆر بەخێرای کلتوری لایەنەکانی ئاینەکەم باس کرد. ووشەی "حەرام" بە مانەی قەدەغەکردنی ئاینیە-- و "عەیب"بە مانای کردنی شتێکی کلتوری نەشیاو بێت کە بەبێ گوێ پێدان تێکەڵ بە یەک کراون، وەک ئەوەی مانای هەمان شت بدەن و هەمان ئەنجامیان هەبێت. و خۆم لە گفتوگۆی بەردەوام لەگەڵ هاوپۆلەکانم دۆزییەوە. و هاوپۆلەکانم، مامۆستاکانم، هاوڕێکانم، تەنانەت خزمەکانیشم، دەستیان بەپرسیارکردن دەربارەی ڕۆڵم و ئاواتەکانم کرد. و هەرچەندە بناغەی دایک و باوکم ئەوەی پێ بەخشیم، من ڕۆڵی خۆم وەکو ئافرەت لە ئاینەکەم دۆزیەوە.
So at the Murabit School of International Affairs, we go very heavy on the debate, and rule number one is do your research, so that's what I did, and it surprised me how easy it was to find women in my faith who were leaders, who were innovative, who were strong -- politically, economically, even militarily. Khadija financed the Islamic movement in its infancy. We wouldn't be here if it weren't for her. So why weren't we learning about her? Why weren't we learning about these women? Why were women being relegated to positions which predated the teachings of our faith? And why, if we are equal in the eyes of God, are we not equal in the eyes of men?
دواتر لە قوتابخانەی مورابیتی بۆ کاروباری نێودەوڵەتی، زۆر گفتوگۆ قووڵ بووینەوە، و یاسای ژمارە یەک توێژینەوەکەت بکەیت، هەر ئەمەشم کردووە، و ئەوە توشی شۆکی کردم کە چەند ئاسان بووە بۆ دۆزینەوەی ئافرەتان لە ئاینەکەم کە سەرکردە بوون، داهێنەربوون، بەهێزبوون سیاسەتمەدار، ئابووری، تەنانەت لە ڕووی سەربازیشەوە. خەدیجە خودا لێ ڕازیبێت، جووڵەی دارای ئیسلام بوو لە سەرەتاکانی ژیانی. ئێمە لێرە نەدەبووین ئەگەر بۆ ئەو نەبوایە. کەواتە بۆ ئێمە لە ئەوەوە فێر نەبووین؟ بۆ دەربارەی ئەو ئافرەتانە فێر نەبووین؟ بۆ ئافرەتان گرینگیەکی کەمیان پێدەدرێت کە لە پێش فێربوونەکانی ئاینەکەمانە؟ و بۆچی؟ ئەگەر هەمووان لای خودای یەکسان بین، ئایا لە لایەن پیاوەکانەوە یەکسان نین؟
To me, it all came back to the lessons I had learned as a child. The decision maker, the person who gets to control the message, is sitting at the table, and unfortunately, in every single world faith, they are not women. Religious institutions are dominated by men and driven by male leadership, and they create policies in their likeness, and until we can change the system entirely, then we can't realistically expect to have full economic and political participation of women. Our foundation is broken. My mom actually says, you can't build a straight house on a crooked foundation.
بۆ من، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو وانانەی کە بە منداڵی فێریان بووم. بڕیاردەر، کەسێکە کە کۆنتڕۆڵی ئامانجەکە دەکات، لەسەر مێزەکە دانیشتووە، و بەداخەوە، لە هەر ئاینێک لەم جیهانە، ئەوانە ئافرەت نین، دامەزراوە ئاینیەکان لە لایەن پیاوەکان کۆنتڕۆڵ کراوە و لە لایەن سەرکردەی نێرەوە بەڕێوە بردراوە، و ئەوان سیاسەتێکی هاوشێوەی خۆیان دروست دەکەن، و تاوەکو ئێمە دەتوانین سیستەمەکە بە تەواوی بگۆڕین، لە ڕاستییدا پێشبینی بەژداری کردن ناکەین و سیاسەتی بەژداری کردنی ئافرەتان. بنچینەکەمان لە کار کەوتووە. لە ڕاستیدا دایکم دەڵێت، ناتوانی خانووێکی باش لەسەر زەوییەکی پوچەڵ درووست بکەیت.
In 2011, the Libyan revolution broke out, and my family was on the front lines. And there's this amazing thing that happens in war, a cultural shift almost, very temporary. And it was the first time that I felt it was not only acceptable for me to be involved, but it was encouraged. It was demanded. Myself and other women had a seat at the table. We weren't holding hands or a medium. We were part of decision making. We were information sharing. We were crucial. And I wanted and needed for that change to be permanent.
لە ٢٠١١، شۆڕشی لیبیا هەڵگیرسا،و خێزانەکەم لە هێڵێ ڕووبەڕوو بوونەوە بوون. و شتێکی سەرنج ڕاکێش لە جەنگەکە ڕوویدا، بە نزیکی گۆڕینی کلتورە، زۆر کاتی و یەکەم جار بوو کە من هەستم کرد ئەوە جێگای قبوڵ کردن نییە بۆ بەژداری کردن، بەڵام هاندەربوو. ئەوە داواکراو بوو. خۆم و ژنەکانی دی لە سەر مێزەکە دانشتبووین. تەنها لە پشتەوە یا هاندەر نەبووین. ئێمە بەشێکی بڕیاردەر بووین. زانیارییەکانمان ئاڵوگۆڕ دەکرد و پێگەیەکی گرینگمان هەبوو. دەمویست و پێوستم بوو ئەو گۆڕینە هەمیشەی بێت.
Turns out, that's not that easy. It only took a few weeks before the women that I had previously worked with were returning back to their previous roles, and most of them were driven by words of encouragement from religious and political leaders, most of whom cited religious scripture as their defense. It's how they gained popular support for their opinions.
گۆڕینی ئەوە زۆر ئاسان نیە. تەنها پێویستی بە چەند هەفتەیەک بوو پێش گەڕانەوەی ئەو ئافرەتەکان بە ڕۆڵی پێشووتر کارم لەگەڵ کرد بوون. و زۆرینەی دەرکرا بوون بە هۆی پێشەوا ئاینی و سیاسیەکانیان، زۆرینەی تێکستە ئاینەکانیان وەکو بەڵگەیەکە. ئەوەی ئەوان پشتگیری لێ دەکەن بۆ ئامانجەکەنیان.
So initially, I focused on the economic and political empowerment of women. I thought that would lead to cultural and social change. It turns out, it does a little, but not a lot. I decided to use their defense as my offense, and I began to cite and highlight Islamic scripture as well.
کەواتە سەرەتا، من سەرنج دەخەمە سەر ئابووری و سیاسی دەسەڵاتی ئافرەتان. پێم وابوو دەتوانن کلتور و جڤاک بگۆڕن. ئەوە دەگۆڕێت، ئەوە کەمێکە، گشتگیر نییە. بڕیارم دا بۆ بەکارهێنانی داکۆکیکردنم لێیان وەکو بێڕیزیەک، و دەستم کرد بەسەرچاوە و خاڵە بنچینەیەکانی قورئانی پیرۆز.
In 2012 and 2013, my organization led the single largest and most widespread campaign in Libya. We entered homes and schools and universities, even mosques. We spoke to 50,000 people directly, and hundreds of thousands more through billboards and television commercials, radio commercials and posters.
لە ٢٠١٢ و ٢٠١٣، ڕێكخراوەکەم ڕابەری گەورەترین و گەورەترین چالاکی لە لیبیا کرد. چووینە نێو ماڵەکان، فێرگەکان، زانکۆکان و تەنانەت مزگەوتەکانیش. ڕاستەوخۆ قسەمان بۆ ٥٠،٠٠٠ خەڵک کرد، و سەدان هەزار و زیاتر لە تابلۆ، ناساندنە تەلەڤزیۆنیەکان ڕادیۆ و پۆستەرەکان بینیان.
And you're probably wondering how a women's rights organization was able to do this in communities which had previously opposed our sheer existence. I used scripture. I used verses from the Quran and sayings of the Prophet, Hadiths, his sayings which are, for example, "The best of you is the best to their family." "Do not let your brother oppress another." For the first time, Friday sermons led by local community imams promoted the rights of women. They discussed taboo issues, like domestic violence. Policies were changed. In certain communities, we actually had to go as far as saying the International Human Rights Declaration, which you opposed because it wasn't written by religious scholars, well, those same principles are in our book. So really, the United Nations just copied us.
و ڕەنگە زانخوازی چۆن ڕێكخراوێکی مافی ئافرەتان دەتوانێت ئەوە بکات لە ناو ئەو کۆمەڵگایە کە لەوەو پێش دژی ئێمە بووە کتێبە پیرۆزەکانم بەکارهێنا ئایەتێکیم لە قورئان و فەرموودەیەکی پێغەمبەرە(د.خ) بەکارهێنا، حەدیسەکان، فەرموودەیەکی وەک ئەوە، "باشترینتان ئەوەیە کە بۆ خێزانەکەی باشە". " رێگە مەدە براکەت ئازاری خەڵکی دی بدات". بۆ یەکەم جار، ڕابەرانی وتاری هەینی لە لایەن پێشنوێژی خوێنێ ناوچەیی مافی ئافرەتانیان بەرز نرخاند. گفتوگۆیان دەربارەی کاری ناڕەوا، وەکو توندوتیژی کۆمەڵایەتی کرد. سیاسی گۆڕدرا. لە کۆمەڵگەیەکی دیاریکراو، پێویست بوو تا ئەوپەڕی بڕۆین وەکو لێدوانێکی رێکخراوی مافی مڕۆڤ جیهانی، دەکرێت دژی بیت، چونکەلە لایەن زانایانی ئاینەوە نەنوسراوە. باشە، ئەوانە هەمان ڕێسای نێو کتێبەکانمانن. کەواتە، نەتەوە یەکگرتووەکان تەنها لاسایی ئێمەی کرووەتەوە.
By changing the message, we were able to provide an alternative narrative which promoted the rights of women in Libya. It's something that has now been replicated internationally, and while I am not saying it's easy -- believe me, it's not. Liberals will say you're using religion and call you a bad conservative. Conservatives will call you a lot of colorful things. I've heard everything from, "Your parents must be extremely ashamed of you" -- false; they're my biggest fans -- to "You will not make it to your next birthday" -- again wrong, because I did. And I remain a very strong believer that women's rights and religion are not mutually exclusive. But we have to be at the table. We have to stop giving up our position, because by remaining silent, we allow for the continued persecution and abuse of women worldwide. By saying that we're going to fight for women's rights and fight extremism with bombs and warfare, we completely cripple local societies which need to address these issues so that they're sustainable.
بە گۆڕینی پەیامەکە، توانیمان بیدەین چیڕۆکێکی گۆڕدراو کە مافی ئافرەتانی لە لیبیا بەرزکردەوە. لە ئێستادا شتێکە لە جیهان دا پەیڕەو دەکرێت دڵنیاتان دەکەمەوە کارێکی سانا نییە، بڕوا بکەن سانا نییە. لیبڕاڵی دەڵێت ئێمە ئاین بەکاردەهێنین و بانگت دەکەم پارێزگارێکی خراپ. پارێزگارەکان بە شتی جیاواز بانگت دەکەن. زۆر شتم بیستووە، "دایک و باوکتان شەرمەزار بن". هەڵەن، ئەوان لە گەورەترین هەوادارەکانن، بۆ " تۆ ئەوەت دروست نەکردووە بۆ ڕۆژی لەدایک بوونت--" دوبارە هەڵەن، لەبەر ئەوەی من کردم. و مامەوە باوەڕ بەخۆبوونێکی بەهێز کە مافی ئافرەتان و ئاین پەیوەست نین بەیەکەوە. بەڵام پێویستە گفتوگۆ بکەین. پێویستە وازنەهێنین لە شوێنەکەمان، چونکە کاتێک بێدەنگ دەبین، ڕێگە بە بەردەوامی چەوسانەوە و دەست درێژی کردنە سەر ئافرەتانی جیهان دەدەین. بە ووتنی شەڕ دەکەین بۆ مافی ئافرەتان و شەڕی بەرگری بکەین لەگەڵ بۆمب و شەرکردن، ئێمە بەتەواوی لە کۆمەڵگەی خۆجێی شەلین کە پێویستەی بە چارەسەرە بۆ بەردەوام بوون.
It is not easy, challenging distorted religious messaging. You will have your fair share of insults and ridicule and threats. But we have to do it. We have no other option than to reclaim the message of human rights, the principles of our faith, not for us, not for the women in your families, not for the women in this room, not even for the women out there, but for societies that would be transformed with the participation of women. And the only way we can do that, our only option, is to be, and remain, at the table.
ئاسان نیە، بەرانگبوونەوە لە پەیامێکی ئاینێکی گۆڕاو. ترست لە هاوبەشی ڕسوا کردن و گاڵتە پێ کرد و ترساندن هەیە. بەڵام پێویستە ئەنجامی بدەین. ئێمە هەڵبژاردنی ترمان نیە لە گێڕانەوەی پەیامی مافی مرۆڤ، ڕێساکانی ئاینمان، بە تەنها بۆ ئێمە و ئافرەتانی خێزانەکەت و ئەو ئافرەتانەی ئەو ژوورە نییە تەنانەت بۆ ئەو ئافرەتانەی لە دەرەوەی ئێرەن نییە. بەڵکو بۆ ئەو جڤاکەی کە بە بەژداری ئافرەت دەگۆڕێت. و تاکە ڕێگایە ئێمە بتوانین ئەنجامی بدەین، تاکە هەڵبژاردەیە، هەین و بەشداری دەکەین.
Thank you.
سوپاستان دەکەم.
(Applause)
(پێکەنین)