لەسەر ڕێگام بۆ ئێرە، گفتوگۆیەکی سەرنجڕاکێشم ئەنجامدا لەگەڵ ئەو گەشتیارەی بە تەنیشتمەوە بوو لە ماوەی گەشتەکەم. پێی وتم، پێدەچێت لە ویلایەتە یەکگرتووەکان ئیش نەما بێت، لە بەرئەوەی تەنها هەندێک شت هەڵدەبەستن: دەرووناسی پشیلە، چرپەی سەگ، ڕاونەری گێژەڵوكە." دوو خولەکی دواتر لێی پرسیم، "تۆ پیشەت چییە؟" و من وەکو "بانگەوازخوازی ئاشتی" بووم؟ (پێکەنین) هەموو ڕۆژێک، بۆ پاڵپشتیکردنی دەنگی ئافرەت کار دەکەم، بۆ گرینگی دان بە تواناکانیان، بەژداریکردنیان لە کرداری ئاشتی و بڕیاری دژیەک، بەهۆی کارەکەمەوە، دەزانم تاکە ڕێگە بۆ بەژداری پێ کردنی گشت ئافرەتانی جیهان گێڕانەوەی ئاینە. ئێستا، ئەو ماددەیە بنچینەیەکی گرینگە بۆم وەک ئافرەتێکی گەنجی موسڵمان، زۆر شانازی بە دینەکەمەوە دەکەم. هەموو ڕۆژێک باوەڕ و هێزم پێدەبەخشێت بۆ ئەنجامدانی کارەکەم. ئەوە هۆکاری ئامادەبوونمە لە بەرانبەر ئێوە. بەڵام ناتوانم سەیری ئەو تێکشکانە بکەم کە بەناوی ئاینەوە هەڵبەستراوە، نەک تەنها ئاینەکەی من، بەڵکو هەموو جۆرە ئاینەکانی دونیا. بەیاننامەیەکی درۆ و خراپ بەکارهێنانی و کارتێکردنە سەر کتێبە پیرۆزەکانی ئاینەکان کاریگەری لەسەر بنچینە کۆمەڵایەتی و کلتورییەکانمان، یاساکانمان و ژیانی ڕۆژانەمان هەیە، وەکو خالێک کە ئێمە هەندێک کات نایان ناسینەوە. دایبابم لە لیبیاوە باکوری ئەفریقا، بۆ کەنەدا ڕۆشتن لە سەرەتاکانی ١٩٨٠، لە ۱۱ منداڵەکە منداڵی ناوەندم. بەڵێ، ۱۱. لە پڕۆسەی گەشەسەندنم، باوانم بینی بڕوادار و ڕووحانی بوون نزا و سوپاس گوزاری خودای گەورە دەبن بۆ بەخشندەیەکانی، هەر خۆی من بێگومان، بەڵام لەنێوان ئەوانیترە. (پێکەنین) ئەوان میهرەبان و گاڵتەچی و لەسەر خۆ بوون، ئارامبوونێکی بێ سنوور، هەبووی ۱۱ منداڵ ئەو ئارامبوونە لەسەر دەچەسپێنێت. هەروەها دادپەروەر بوون. بە هۆی تێڕوانینی کلتووری، بە هیچ جۆرێک لە ئاین ڕۆنەچووبووم. بە هەمان شێوە مامەڵەم لەگەڵ کرا، هەمان شتیشم لێ چاوەڕوان دەکرا. هەرگیز بیرم نەدەکردەوە خودا حوکمێکی جیاواز لە نێوان ڕەگەزەکان بدات. و تێگەیشتنی دایک و باوکم بۆ خودا وەکو هاوڕێیەکی میهرەبان و بەسوود و ئەو شێوەیە دەبەخشێت من سەیری جیهانم پێی کردووە. ئێستا، بێگومان، سەرباری ئەوە چاودێریکردنم بەسوودبووە. یەکێک بیت لەنێوان ئەو ١١ منداڵانە سەرەتای چوونە ناو دیپلۆماسیە۱۰۱. (پێکەنین) لە ڕۆژێکی وەک ئەمڕۆماندا، دەپرسن لە چ فێرگەیەک بووم، بۆنموونە، "ئایا لە کۆلیژی کێنەدی سەر بە حکومەت خوێندووتە"؟ و سەیری ئەوان دەکەم و دەڵێم "نەخێر" لە قوتابخانەی {مورابیت } بۆ کاروباری نێودەوڵەتی" خوێندوومە. ئەوە زۆر تایبەتە. تۆ پێویستە قسە لەگەڵ دایکم بکەیت بۆ وەرگرتنی ئەوە. بەهیوای بەختێکی باش بۆ ئێوە، ئەو لێرەیە. بەڵام یەکێک بیت لە نێوان ١١ منداڵەکان و ١٠ خوشک و برات هەبێت زۆر شتت فێردەکەن دەربارەی هێزی پێكهاتن و گونجاندن. و سەرنج دان، پێویستە خێرا یا هێواش بێیتە گۆ. لەبەرئەوەی هەمیشە قسەت پێدەبڕن. گرینگی پەیامت فێردەکات. پێویستە پرسیارەکان بەشێوەیەکی ڕاست بکەیت بۆ ئەوەی ئەو وەڵامانەی دەتەوێت وەریبگریت، و تۆ پێویستە بڵێیت نا لە کاتێکی ڕاست بۆ پاراستنی ئاشتی. بەڵام گرینگترین وانە فێری بووم و گەشەم کرد گرینگی بەژداریکردن بوو. کاتێک چرا خۆشەویستەکەی دایکم شکا، من پێویست بوو لەوێبم کاتێک ئەو هەوڵیدەدا بۆ دۆزینەوەی چۆن و ئەنجامدەرەکەی بۆ بەرگریکردن لەخۆم، لەبەرئەوەی ئەگەر نەتوانی، ئەوا پەنجەی تۆمەت روودەکاتە تۆ، و پێش ئەوەی ئەوە بزانیت، سزا دەدرێیت. من لە بارەی ئەزموونەکانمەوە قسە ناکەم، بێگومان. کاتێک من ١٥ ساڵ بووم لە ٢٠٠٥، خوێندنی ئامادەیم تەواوکرد و چووم بۆ کەنەدا--ساسکاتۆن-- بۆ زاوییا، نیشتیمانی دایک و باوکم لە لیبیا، شارێکی زۆر نەریتییە. لە بیرتان بێت، من پێشتر چووبێتم بۆ لیبیا تەنها لە پشوودا بووە، و وەکو کچێکی حەوت ساڵی، ئەوە سحراوی بوو. پڕ بوو لە ئایس کرێم، گەشتەکانی قەراغی دەریا و خزمی زۆر رووخۆش. بە شێوەیەکی دی، ئەوە بۆ خانمێکی ۱٥ ساڵی جیاواز بوو. من زۆر بەخێرایی بە لایەنە کلتورییەکانی ئاینەکەم ناسێنرام. ووشەی "حەرام" بە مانەی قەدەغەکردنی ئاینیە-- و "عەیب" بە مانای کردنی شتێکی کلتوری نەشیاو بێت کە بەبێ گوێ پێدان تێکەڵ بە یەک کراون، وەک ئەوەی مانای هەمان شت بدەن و هەمان ئەنجامیان هەبێت. و خۆم لە گفتوگۆی بەردەوام لەگەڵ هاوپۆلەکانم دۆزییەوە. و هاوپۆلەکانم، مامۆستاکانم، هاوڕێکانم، تەنانەت خزمەکانیشم، دەستم بە پرسیارکردن دەربارەی ڕۆڵم و ئاواتەکانم کرد. و سەرەڕای ئەو بناغەیەی دایک و باوکم پێیان بەخشیبووم، دەستم کرد بە لێپرسینەوە لە ڕۆڵی ئافرەت لە ئاینەکەمدا. دواتر لە قوتابخانەی مورابیت بۆ کاروباری نێودەوڵەتی، زۆر لە گفتوگۆ قووڵ دەبینەوە، و یاسای ژمارە یەک توێژینەوەکەت بکەیت، هەر ئەمەشم کردووە، و ئەوە توشی شۆکی کردم کە چەند ئاسان بووە بۆ دۆزینەوەی ئافرەتان لە ئاینەکەم کە سەرکردە بوون، داهێنەربوون، بەهێزبوون سیاسەتمەدار، ئابووری، تەنانەت لە ڕووی سەربازییشەوە. خەدیجە خودا لێ ڕازیبێت، دارایی بزوتنەوەی ئیسلامی بەڕێوە برد لە سەرەتاکانی ژیانی. ئێمە لێرە نەدەبووین ئەگەر بەهۆی ئەوەوە نەبوایە. کەواتە بۆ ئێمە لە ئەوەوە فێر نەبووین؟ بۆ دەربارەی ئەو ئافرەتانە فێر نەبووین؟ بۆ ئافرەتان گرینگیەکی کەمیان پێدەدرێت کە لە پێش فێربوونەکانی ئاینەکەمانە؟ و بۆچی؟ ئەگەر هەمووان لای خودا یەکسان بین، بۆچی لە لایەن پیاوەکانەوە یەکسان نین؟ بۆ من، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو وانانەی کە بە منداڵی فێریان بووم. بڕیاردەر، کەسێکە کە کۆنتڕۆڵی ئامانجەکە دەکات، لەسەر مێزەکە دانیشتووە، و بەداخەوە، لە هەر ئاینێک لەم جیهانە، ئەوانە ئافرەت نین، دامەزراوە ئاینییەکان لە لایەن پیاوەکانەوە کۆنتڕۆڵ کراوە و لە لایەن سەرکردەی نێرەوە بەڕێوە بردراوە، و ئەوان سیاسەتێکی هاوشێوەی خۆیان دروست دەکەن، و تاوەکو ئێمە دەتوانین سیستەمەکە بە تەواوی بگۆڕین، لە ڕاستییدا پێشبینی بەژداری کردنی تەواوەتی ئافرەتان ناکەین لە لایەنی ئابووری و سیاسییەوە بنچینەکەمان لە کار کەوتووە. لە ڕاستیدا دایکم دەڵێت، ناتوانی خانووێکی باش لەسەر زەوییەکی پوچەڵ دروست بکەیت. لە ٢٠١١، شۆڕشی لیبیا هەڵگیرسا، و خێزانەکەم لە هێڵی ڕووبەڕوو بوونەوە بوون. و شتێکی سەرنج ڕاکێش لە جەنگەکە ڕوویدا، بە نزیکی گۆڕانکی کلتوری، زۆر کاتی و یەکەم جار بوو کە من هەستم کرد ئەوە جێگای قبوڵ کردن نییە بۆ بەژداری کردن، بەڵام هاندەربوو. ئەوە داواکراو بوو. خۆم و ژنەکانی دی لە سەر مێزەکە دانیشتبووین. تەنها لە پشتەوە یان هاندەر نەبووین. ئێمە بەشێکی بڕیاردەر بووین. زانیارییەکانمان ئاڵوگۆڕ دەکرد و پێگەیەکی گرینگمان هەبوو. دەمویست و پێویستم بوو ئەو گۆڕینە هەمیشەیی بێت. گۆڕینی ئەوە زۆر ئاسان نییە. تەنها پێویستی بە چەند هەفتەیەک بوو بۆ گەڕانەوەی ئەو ئافرەتانەی کارم لەگەڵ کردبوون بۆ ڕۆڵی پێشووتریان، و زۆرینەیان بە قسەی هاندان هاندرابوون لەلایەن پێشەوا ئاینی و سیاسییەکانیانەوە، کە تێکستە ئاینییەکانیان وەکو بەڵگەیەک دەخستە ڕوو. هەر ئاوهاش جەماوەریان بۆ بیر و بۆچونەکانیان کۆکردەوە. کەواتە سەرەتا، سەرنجم خستەسەر بەهێزکردنی ئافرەتان لە رووی ئابووری و سیاسییەوە. پێم وابوو دەبێتە هۆی گۆڕانکاری لە کلتور و جڤاکدا. بۆم دەرکەوت، ئەوە کەمێک دەیکات، بەڵام گشتگیر نییە. بڕیارم دا بۆ بەکارهێنانی بەرگری کردنەکانیان وەکو بێڕیزیەک، و دەستم کرد بە دیاریکردنی خاڵە بنچینەیەکانی قورئانی پیرۆز. لە ٢٠١٢ و ٢٠١٣، ڕێكخراوەکەم ڕابەری گەورەترین و بەربڵاوترین چالاکی لە لیبیا کرد. چووینە نێو ماڵەکان، فێرگەکان، زانکۆکان و تەنانەت مزگەوتەکانیش. ڕاستەوخۆ قسەمان بۆ ٥٠،٠٠٠ خەڵک کرد، و سەدان هەزار و زیاتر لە ڕێگەی تابلۆ، ناساندنە تەلەڤزیۆنیەکان ڕادیۆ و پۆستەرەکان بینیان. و ڕەنگە زانخوازی چۆن ڕێكخراوێکی مافی ئافرەتان دەتوانێت ئەوە بکات لە ناو ئەو کۆمەڵگایە کە لەوەو پێش دژی ئێمە بووە. کتێبە پیرۆزەکانم بەکارهێنا. ئایەتەکانی قورئان و فەرموودەکانی پێغەمبەر(د.خ) بەکارهێنا، فەرموودەکان، فەرموودەیەکی وەک ئەوە، "باشترینتان ئەوەیە کە بۆ خێزانەکەی باشە". " رێگە مەدە براکەت ئازاری خەڵکی دی بدات". بۆ یەکەم جار، ڕابەرانی وتاری هەینی لە لایەن پێشنوێژ خوێنی ناوچەیی مافی ئافرەتانیان بەرز نرخاند. گفتوگۆیان دەربارەی کاری ناڕەوا، وەکو توندوتیژی کۆمەڵایەتی کرد. سیاسەتەکان گۆڕدران. لە هەندێک کۆمەڵگەی دیاریکراودا، پێویست بوو تا ئەوپەڕی بڕۆین وەکو لێدوانێکی جیهانی رێکخراوی مافی مرۆڤ، دەکرێت دژی بیت، چونکەلە لایەن زانایانی ئاینەوە نەنوسراوە، باشە، ئەوانە هەمان ڕێسای نێو کتێبەکانمانن. کەواتە، نەتەوە یەکگرتووەکان تەنها لاسایی ئێمەی کردووەتەوە. بە گۆڕینی پەیامەکە، توانیمان بیدەین چیرۆکێکی گۆڕدراو کە مافی ئافرەتانی لە لیبیا بەرزکردەوە. لە ئێستادا شتێکە لە جیهاندا پەیڕەو دەکرێت، دڵنیاتان دەکەمەوە کارێکی سانا نییە، بڕوا بکەن سانا نییە. لیبڕاڵی دەڵێت ئێمە ئاین بەکاردەهێنین و بە پارێزگارێکی خراپ ناومان دەبەن. پارێزگارەکان بە شتی جیاواز بانگت دەکەن. زۆر شتم بیستووە، هەر لەوەی "دایک و باوکتان دەبێت شەرمەزار بن لە ئێوە". هەڵەن، ئەوان لە گەورەترین هەوادارەکانن، بۆ " تۆ تاوەکو ڕۆژی لەدایک بوونی داهاتووت ناژیت--" دوبارە هەڵەن، لەبەر ئەوەی من کردم. و مامەوە بە باوەڕ بەخۆبوونێکی بەهێز کە مافی ئافرەتان و ئاین پەیوەست نین بەیەکەوە. بەڵام پێویستە گفتوگۆ بکەین. پێویستە وازنەهێنین لە شوێنەکەمان، چونکە کاتێک بێدەنگ دەبین، ڕێگە بە بەردەوامی چەوسانەوە و دەست درێژی کردنە سەر ئافرەتانی جیهان دەدەین. بە ووتنی شەڕ دەکەین بۆ مافی ئافرەتان و شەڕی بەرگری بکەین لەگەڵ بۆمب و شەڕکردن، ئەوا ئێمە بەتەواوی کۆمەڵگەی خۆجێی شەل دەکەین کە پێویستی بە چارەسەرە بۆیە بەردەوام دەبن. ئاسان نیە، بەرەنگاربوونەوە لە پەیامی گۆڕدراوی ئاینێک. ترست لە هاوبەشی ڕسوا کردن و گاڵتە پێ کردن و ترساندن هەیە. بەڵام پێویستە ئەنجامی بدەین. ئێمە هەڵبژاردنی ترمان نیە لە گێڕانەوەی پەیامی مافی مرۆڤ، ڕێساکانی ئاینمان، بە تەنها بۆ ئێمە و ئافرەتانی خێزانەکەت و ئەو ئافرەتانەی ئەو ژوورە نییە، تەنانەت بۆ ئەو ئافرەتانەی لە دەرەوەی ئێرەن نییە، بەڵکو بۆ ئەو جڤاکەی کە بە بەژداری ئافرەت دەگۆڕێت. و تاکە ڕێگایە ئێمە بتوانین ئەنجامی بدەین، تاکە هەڵبژاردەیە، هەین و بەشداری دەکەین. سوپاستان دەکەم. (چەپڵەڕێزان)
So on my way here, the passenger next to me and I had a very interesting conversation during my flight. He told me, "It seems like the United States has run out of jobs, because they're just making some up: cat psychologist, dog whisperer, tornado chaser." A couple of seconds later, he asked me, "So what do you do?" And I was like, "Peacebuilder?" (Laughter) Every day, I work to amplify the voices of women and to highlight their experiences and their participation in peace processes and conflict resolution, and because of my work, I recognize that the only way to ensure the full participation of women globally is by reclaiming religion. Now, this matter is vitally important to me. As a young Muslim woman, I am very proud of my faith. It gives me the strength and conviction to do my work every day. It's the reason I can be here in front of you. But I can't overlook the damage that has been done in the name of religion, not just my own, but all of the world's major faiths. The misrepresentation and misuse and manipulation of religious scripture has influenced our social and cultural norms, our laws, our daily lives, to a point where we sometimes don't recognize it. My parents moved from Libya, North Africa, to Canada in the early 1980s, and I am the middle child of 11 children. Yes, 11. But growing up, I saw my parents, both religiously devout and spiritual people, pray and praise God for their blessings, namely me of course, but among others. (Laughter) They were kind and funny and patient, limitlessly patient, the kind of patience that having 11 kids forces you to have. And they were fair. I was never subjected to religion through a cultural lens. I was treated the same, the same was expected of me. I was never taught that God judged differently based on gender. And my parents' understanding of God as a merciful and beneficial friend and provider shaped the way I looked at the world. Now, of course, my upbringing had additional benefits. Being one of 11 children is Diplomacy 101. (Laughter) To this day, I am asked where I went to school, like, "Did you go to Kennedy School of Government?" and I look at them and I'm like, "No, I went to the Murabit School of International Affairs." It's extremely exclusive. You would have to talk to my mom to get in. Lucky for you, she's here. But being one of 11 children and having 10 siblings teaches you a lot about power structures and alliances. It teaches you focus; you have to talk fast or say less, because you will always get cut off. It teaches you the importance of messaging. You have to ask questions in the right way to get the answers you know you want, and you have to say no in the right way to keep the peace. But the most important lesson I learned growing up was the importance of being at the table. When my mom's favorite lamp broke, I had to be there when she was trying to find out how and by who, because I had to defend myself, because if you're not, then the finger is pointed at you, and before you know it, you will be grounded. I am not speaking from experience, of course. When I was 15 in 2005, I completed high school and I moved from Canada -- Saskatoon -- to Zawiya, my parents' hometown in Libya, a very traditional city. Mind you, I had only ever been to Libya before on vacation, and as a seven-year-old girl, it was magic. It was ice cream and trips to the beach and really excited relatives. Turns out it's not the same as a 15-year-old young lady. I very quickly became introduced to the cultural aspect of religion. The words "haram" -- meaning religiously prohibited -- and "aib" -- meaning culturally inappropriate -- were exchanged carelessly, as if they meant the same thing and had the same consequences. And I found myself in conversation after conversation with classmates and colleagues, professors, friends, even relatives, beginning to question my own role and my own aspirations. And even with the foundation my parents had provided for me, I found myself questioning the role of women in my faith. So at the Murabit School of International Affairs, we go very heavy on the debate, and rule number one is do your research, so that's what I did, and it surprised me how easy it was to find women in my faith who were leaders, who were innovative, who were strong -- politically, economically, even militarily. Khadija financed the Islamic movement in its infancy. We wouldn't be here if it weren't for her. So why weren't we learning about her? Why weren't we learning about these women? Why were women being relegated to positions which predated the teachings of our faith? And why, if we are equal in the eyes of God, are we not equal in the eyes of men? To me, it all came back to the lessons I had learned as a child. The decision maker, the person who gets to control the message, is sitting at the table, and unfortunately, in every single world faith, they are not women. Religious institutions are dominated by men and driven by male leadership, and they create policies in their likeness, and until we can change the system entirely, then we can't realistically expect to have full economic and political participation of women. Our foundation is broken. My mom actually says, you can't build a straight house on a crooked foundation. In 2011, the Libyan revolution broke out, and my family was on the front lines. And there's this amazing thing that happens in war, a cultural shift almost, very temporary. And it was the first time that I felt it was not only acceptable for me to be involved, but it was encouraged. It was demanded. Myself and other women had a seat at the table. We weren't holding hands or a medium. We were part of decision making. We were information sharing. We were crucial. And I wanted and needed for that change to be permanent. Turns out, that's not that easy. It only took a few weeks before the women that I had previously worked with were returning back to their previous roles, and most of them were driven by words of encouragement from religious and political leaders, most of whom cited religious scripture as their defense. It's how they gained popular support for their opinions. So initially, I focused on the economic and political empowerment of women. I thought that would lead to cultural and social change. It turns out, it does a little, but not a lot. I decided to use their defense as my offense, and I began to cite and highlight Islamic scripture as well. In 2012 and 2013, my organization led the single largest and most widespread campaign in Libya. We entered homes and schools and universities, even mosques. We spoke to 50,000 people directly, and hundreds of thousands more through billboards and television commercials, radio commercials and posters. And you're probably wondering how a women's rights organization was able to do this in communities which had previously opposed our sheer existence. I used scripture. I used verses from the Quran and sayings of the Prophet, Hadiths, his sayings which are, for example, "The best of you is the best to their family." "Do not let your brother oppress another." For the first time, Friday sermons led by local community imams promoted the rights of women. They discussed taboo issues, like domestic violence. Policies were changed. In certain communities, we actually had to go as far as saying the International Human Rights Declaration, which you opposed because it wasn't written by religious scholars, well, those same principles are in our book. So really, the United Nations just copied us. By changing the message, we were able to provide an alternative narrative which promoted the rights of women in Libya. It's something that has now been replicated internationally, and while I am not saying it's easy -- believe me, it's not. Liberals will say you're using religion and call you a bad conservative. Conservatives will call you a lot of colorful things. I've heard everything from, "Your parents must be extremely ashamed of you" -- false; they're my biggest fans -- to "You will not make it to your next birthday" -- again wrong, because I did. And I remain a very strong believer that women's rights and religion are not mutually exclusive. But we have to be at the table. We have to stop giving up our position, because by remaining silent, we allow for the continued persecution and abuse of women worldwide. By saying that we're going to fight for women's rights and fight extremism with bombs and warfare, we completely cripple local societies which need to address these issues so that they're sustainable. It is not easy, challenging distorted religious messaging. You will have your fair share of insults and ridicule and threats. But we have to do it. We have no other option than to reclaim the message of human rights, the principles of our faith, not for us, not for the women in your families, not for the women in this room, not even for the women out there, but for societies that would be transformed with the participation of women. And the only way we can do that, our only option, is to be, and remain, at the table. Thank you. (Applause)