Phyllis Rodriguez: We are here today because of the fact that we have what most people consider an unusual friendship. And it is. And yet, it feels natural to us now.
Ֆիլլիս Ռոդրիգես. Մենք այսօր այստեղ ենք, քանի որ ունենք մի բան, որը շատերը համարում են անսովոր ընկերություն: Ու դա, իրոք, այդպես է: Այնուամենայնիվ, հիմա դա մեզ արդեն բնական է թվում:
I first learned that my son had been in the World Trade Center on the morning of September 11th, 2001. We didn't know if he had perished yet until 36 hours later. At the time, we knew that it was political. We were afraid of what our country was going to do in the name of our son -- my husband, Orlando, and I and our family. And when I saw it -- and yet, through the shock, the terrible shock, and the terrible explosion in our lives, literally, we were not vengeful. And a couple of weeks later when Zacarias Moussaoui was indicted on six counts of conspiracy to commit terrorism, and the U.S. government called for a death penalty for him, if convicted, my husband and I spoke out in opposition to that, publicly. Through that and through human rights groups, we were brought together with several other victims' families.
2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի առավոտյան իմացա, որ որդիս եղել էր Համաշխարհային Առևտրի Կենտրոնում: Հետագա 36 ժամերի ընթացքում մենք դեռ չգիտեինք` նա զոհվել է, թե ոչ: Այդ ժամանակ ամեն ինչ վերագրում էինք քաղաքականությանը: Բոլորս` ամուսինս` Օրլանդոն, ես ու մեր ամբողջ ընտանիքը, անհանգստանում էինք, թե արդյոք ինչպես կպատժի պետությունը մեր որդու մահվան մեղավորին: Ու երբ ես դա տեսա... Միևնույն է, այդ շոկից, այդ ահավոր հարվածից, մեր կյանքի այդ սարսափելի, բառիս բուն իմաստով, պայթյունից հետո անգամ մենք վրեժով չէինք լցված: Երկու շաբաթ անց, երբ Զաքարիաս Մուսսաուին մեղադրանք ներկայացվեց գաղտնի ահաբեկչություն կատարելու վեց կետերով, ու ԱՄՆ կառավարությունը պահանջեց մեղավոր ճանաչելուց հետո նրան մահապատժի ենթարկել, ամուսինս ու ես հրապարակայնորեն դրան դեմ արտահայտվեցինք: Այդ կերպ ու նաև մարդու իրավունքների խմբերի միջոցով մենք հանդիպեցինք մի քանի այլ զոհվածների ընտանիքների ևս:
When I saw Aicha in the media, coming over when her son was indicted, and I thought, "What a brave woman. Someday I want to meet that woman when I'm stronger." I was still in deep grief; I knew I didn't have the strength. I knew I would find her someday, or we would find each other. Because, when people heard that my son was a victim, I got immediate sympathy. But when people learned what her son was accused of, she didn't get that sympathy. But her suffering is equal to mine.
Լրատվամիջոցներով տեսա Աիշային ելույթ ունենալիս, երբ նրա որդուն մեղադրում էին, ու մտածեցի. «Ի~նչ քաջ կին է: Մի օր, երբ ավելի ուժեղ լինեմ, կուզենամ հանդիպել նրան»: Ես դեռ խոր վշտի մեջ էի, գիտակցում էի, որ դեռ այդքան ուժ չունեմ: Գիտեի, որ մի օր ես նրան կգտնեմ, կամ մենք իրար կգտնենք: Քանի որ, երբ մարդիկ լսում էին, որ տղաս զոհվել է, անմիջապես ցավակցում էին ինձ: Բայց երբ մարդիկ իմանում էին, թե ինչում է Աիշայի որդին մեղադրվում, նրան ոչ ոք չէր կարեկցում: Բայց իրականում նրա տառապանքն իմ ցավին չի զիջում:
So we met in November 2002, and Aicha will now tell you how that came about.
Եվ այսպես, մենք հանդիպեցինք 2002 թվականի նոյեմբերին, ու այժմ Աիշան կպատմի, թե դա ինչպես եղավ:
(Translator) Aicha el-Wafi: Good afternoon, ladies and gentlemen. I am the mother of Zacarias Moussaoui. And I asked the Organization of Human Rights to put me in touch with the parents of the victims. So they introduced me to five families. And I saw Phyllis, and I watched her. She was the only mother in the group. The others were brothers, sisters. And I saw in her eyes that she was a mother, just like me. I suffered a lot as a mother. I was married when I was 14. I lost a child when I was 15, a second child when I was 16. So the story with Zacarias was too much really. And I still suffer, because my son is like he's buried alive. I know she really cried for her son. But she knows where he is. My son, I don't know where he is. I don't know if he's alive. I don't know if he's tortured. I don't know what happened to him.
(Թարգմանչուհի) Աիշա էլ-Ուաֆի. Բարի օր, տիկնա'յք և պարոնա'յք: Ես Զաքարիաս Մուսսաուիի մայրն եմ: Ես խնդրել էի Մարդու Իրավունքների Կազմակերպությանը զոհերի ծնողների հետ շփվելու հնարավորություն ընձեռել ինձ: Նրանք ինձ հինգ ընտանիքների հետ ծանոթացրին: Ու ես տեսա Ֆիլլիսին, սկսեցի հետևել նրան: Նա միակ մայրն էր այդ խմբում: Մյուսները եղբայրներ, քույրեր էին: Եվ ես նրա աչքերում կարդացի, որ նա էլ մայր էր` ինձ պես: Ես` որպես մայր, շատ եմ տանջվել: Ամուսնացել եմ 14 տարեկանում: 15 տարեկանում երեխա եմ կորցրել, 16-ում`երկրորդին: Ու Զաքարիասի այս պատմությունն արդեն, իրոք, չափազանց ծանր էր: Ես դեռ տանջվում եմ, քանի որ որդիս, կարելի է ասել, ողջ-ողջ թաղված է: Գիտեմ, որ Ֆիլլիսը դառնորեն սգացել է իր որդու համար: Բայց նա գոնե գիտի, թե որտեղ է տղան: Իսկ իմ որդին… Ես չգիտեմ՝ ուր է նա: Չգիտեմ՝ արդյոք ողջ է, խոշտանգված է: Չգիտեմ՝ նրա հետ ինչ է կատարվել:
So that's why I decided to tell my story, so that my suffering is something positive for other women. For all the women, all the mothers that give life, you can give back, you can change. It's up to us women, because we are women, because we love our children. We must be hand-in-hand and do something together. It's not against women, it's for us, for us women, for our children. I talk against violence, against terrorism. I go to schools to talk to young, Muslim girls so they don't accept to be married against their will very young. So if I can save one of the young girls, and avoid that they get married and suffer as much as I did, well this is something good. This is why I'm here in front of you.
Դրա համար էլ որոշեցի պատմել իմ պատմությունը, որ իմ տառապանքը որոշ չափով օգտակար լինի մյուս կանանց համար: Բոլոր կանանց համար, բոլոր մայրերի համար, որոնք կյանք են տալիս. դուք կարող եք փոխհատուցել, կարող եք փոխվել: Որոշումը մերն է, որովհետև մենք կին ենք, որովհետև սիրում ենք մեր զավակներին: Մենք պիտի ձեռք ձեռքի տանք ու միասին փորձենք մի բան անել: Դա դեմ չէ կանանց, դա մեզ ` կանանց համար է, մեր երեխաների համար: Ես դեմ եմ բռնությանը, դեմ եմ ահաբեկչությանը: Ես դպրոցներ եմ գնում ու զրուցում եմ երիտասարդ մահմեդական աղջիկների հետ` հորդորելով, որ նրանք չամուսնանան իրենց կամքին հակառակ, շատ երիտասարդ հասակում: Ու եթե ինձ հաջողվի փրկել երիտասարդ աղջիկներից թեկուզ մեկին և թույլ չտալ, որ նա ամուսնանա ու տառապի, ինչպես ես եմ տառապել, ուրեմն ես բարի գործ արած կլինեմ: Դրա համար եմ այստեղ` ձեր առջև կանգնած:
PR: I would like to say that I have learned so much from Aicha, starting with that day we had our very first meeting with other family members -- which was a very private meeting with security, because it was November 2002, and, frankly, we were afraid of the super-patriotism of that time in the country -- those of us family members. But we were all so nervous. "Why does she want to meet us?" And then she was nervous. "Why did we want to meet her?" What did we want from each other? Before we knew each others' names, or anything, we had embraced and wept. Then we sat in a circle with support, with help, from people experienced in this kind of reconciliation. And Aicha started, and she said, "I don't know if my son is guilty or innocent, but I want to tell you how sorry I am for what happened to your families. I know what it is to suffer, and I feel that if there is a crime, a person should be tried fairly and punished." But she reached out to us in that way, and it was, I'd like to say, it was an ice-breaker. And what happened then is we all told our stories, and we all connected as human beings. By the end of the afternoon -- it was about three hours after lunch -- we'd felt as if we'd known each other forever.
Ֆ. Ռ.- Կուզենայի ասել, որ Աիշայից շատ բան եմ սովորել` սկսած մյուս ընտանիքների անդամների հետ մեր առաջին հանդիպման օրից. դա շատ գաղտնի հանդիպում էր, անվտանգության աշխատակիցների հսկողությամբ, քանի որ 2002 թվականի նոյեմբերն էր ու անկեղծ ասած, մենք` այդ ընտանիքների անդամներս, վախենում էինք այդ շրջանում երկրում տիրող «գերհայրենասիրությունից»: Մենք բոլորս այնքան հուզված էինք. «Ինչու՞ է նա ուզում հանդիպել մեզ»: Նա էլ էր հուզվում. «Մենք ինչու՞ էինք ուզում հանդիպել նրան»: Ի՞նչ էր մեզ պետք իրարից: Նախքան միմյանց անունները կամ որևէ այլ բան իմանալը, մենք գրկել էինք իրար ու հեկեկում էինք: Հետո նստեցինք, շրջան կազմեցինք. մեզ օգնում ու աջակցում էին մարդիկ, որոնք նման հաշտեցման փորձ արդեն ունեին: Եվ Աիշան սկսեց՝ ասելով. «Ես չգիտեմ` որդիս մեղավոր է, թե անմեղ, բայց ուզում եմ ասել ձեզ, թե որքան եմ ցավում ձեր ընտանիքների հետ կատարվածի համար: Ես գիտեմ` տառապանքն ինչ է, ու գիտակցում եմ, որ եթե հանցագործություն է կատարվել, ուրեմն մեղավորը պետք է արդարացի դատվի ու պատժվի»: Եվ նրա այս խոսքերն ազդեցին մեզ վրա, ու կուզենայի ասել, որ դրանք կոտրեցին սառույցը: Հետո բոլորս պատմեցինք մեր պատմություններն ու սկսեցինք հասկանալ իրար՝ ուղղակի որպես մարդիկ: Մինչ երեկո` ճաշից երեք ժամ անց, թվում էր, թե մի ամբողջ հավերժություն ճանաչում էինք իրար:
Now what I learned from her, is a woman, not only who could be so generous under these present circumstances and what it was then, and what was being done to her son, but the life she's had. I never had met someone with such a hard life, from such a totally different culture and environment from my own. And I feel that we have a special connection, which I value very much. And I think it's all about being afraid of the other, but making that step and then realizing, "Hey, this wasn't so hard. Who else can I meet that I don't know, or that I'm so different from?"
Գիտե՞ք ինչ եմ սովորել նրանից... կին, ով կարող է այդքան մեծահոգի լինել ներկա իրավիճակների մեջ ու այն ամենի մեջ, ինչ կատարվել էր, ու դեռ պիտի կատարվեր նրա որդու հետ, ու, ընդհանրապես, նրա ամբողջ կյանքը: Երբեք չէի հանդիպել մեկին, ով նման ծանր կյանք էր ունեցել` ապրելով բոլորովին այլ մշակույթում, այլ միջավայրում: Ու ես զգում եմ, որ մեր միջև յուրահատուկ կապ կա, որը ես շատ եմ գնահատում: Կարծում եմ՝ դա նույնն է, ինչ մեկից վախենալը, բայց դեպի նա քայլ անելուց հետո ասելը. «Հեյ, ամեն ինչ այդքան էլ դժվար չէր: Է՞լ ում կարող եմ հանդիպել, որին չեմ ճանաչում, կամ որից այդքան տարբերվում եմ»:
So, Aicha, do you have a couple of words for conclusion? Because our time is up.
Այսպիսով, Աիշա', մի երկու խոսք կասե՞ս՝ որպես ամփոփում: Որովհետև մեր ժամանակը սպառվել է:
(Laughter)
(Ծիծաղ)
(Translator) AW: I wanted to say that we have to try to know other people, the other. You have to be generous, and your hearts must be generous, your mind must be generous. You must be tolerant. You have to fight against violence. And I hope that someday we'll all live together in peace and respecting each other. This is what I wanted to say.
(Թարգմանչուհի) Ա. Ու. Կուզենայի նշել, որ մենք պետք է փորձենք ճանաչել այլ մարդկանց, ուրիշներին: Դուք պետք է մեծահոգի լինեք, ձեր սրտերը պետք է բաց լինեն, դուք պետք է գիտակցաբար մեծահոգի լինեք: Պետք է հանդուրժող լինեք: Պետք է պայքարեք բռնության դեմ: Եվ հույս ունեմ, որ մի օր մենք բոլորս միասին կապրենք խաղաղության մեջ` հարգելով միմյանց: Ահա, թե ինչ էի ուզում ասել:
(Applause)
(Ծափահարություններ)