Ο Νίκολας Στένο είναι σπάνια ακουστός εκτός από την Εισαγωγή στη Γεωλογία, αλλά οποιοσδήποτε ελπίζει να κατανοήσει τη ζωή στη γη πρέπει να δει πώς ο Στένο επεκτάθηκε και συνέδεσε αυτές ακριβώς τις έννοιες: τη Γη, τη ζωή και την κατανόηση. Γεννημένος ως Νιλς Στένσεν στη Δανία του 1638, υιός χρυσοχόου, ήταν ένα ασθενικό παιδί του οποίου οι σχολικοί φίλοι πέθαναν από πανώλη. Επέζησε για να κομματιάζει πτώματα ως ανατόμος, μελετώντας τα όργανα που είναι κοινά σε είδη. Βρήκε ένα αγωγό σε κρανία ζώων που στέλνει το σάλιο στο στόμα. Αντέκρουσε την ιδέα του Καρτέσιου ότι μόνο οι άνθρωποι είχαν μια επίφυση, αποδεικνύοντας ότι δεν ήταν η έδρα της ψυχής, αναμφισβήτητα, το ντεμπούτο της Νευροεπιστήμης. Πιο αξιοσημείωτη για την εποχή ήταν η μέθοδός του. Ο Στένο ποτέ δεν επέτρεψε στα αρχαία κείμενα, την Αριστοτελική μεταφυσική, ή τις Καρτεσιανές λογικές παραγωγές να ακυρώσουν εμπειρικές, πειραματικές αποδείξεις. Η οξυδέρκειά του, καθαρή από πιθανολογία ή εξορθολογισμό, πήγαινε βαθιά. Ο Στένο είχε δει πώς οι χολόλιθοι σχηματίζονται σε υγρά όργανα από επικάθηση. Υπάκουαν τις αρχές χύτευσης που ήξερε από το εμπόριο χρυσοχοΐας, χρήσιμους κανόνες διεπιστημονικά για την κατανόηση στερεών από τις διαρθρωτικές σχέσεις τους. Αργότερα, ο Μέγας Δούκας της Τοσκάνης τον έβαλε να διαμελίσει έναν καρχαρία. Τα δόντια του έμοιαζαν με λίθινες γλώσσες, περίεργα βράχια μέσα από άλλα πετρώματα στη Μάλτα και τα βουνά κοντά στη Φλωρεντία. Ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος, παλιός Ρωμαϊκός φυσιοδίφης, είπε πως έπεσαν από τον ουρανό. Στον Μεσαίωνα, ο κόσμος έλεγε πως ήταν γλώσσες φιδιών, που απολιθώθηκαν από τον Άγιο Παύλο. Ο Στένο είδε ότι οι λίθινες γλώσσες ήταν δόντια καρχαρία κι αντίστροφα, με τα ίδια σημάδια διαρθρωτικής ανάπτυξης. Διαπιστώνοντας πως παρόμοια πράγματα γίνονται με παρόμοιο τρόπο, υποστήριξε ότι τα αρχαία δόντια προέρχονταν από αρχαίους καρχαρίες σε ύδατα που σχηματίζαν πέτρα γύρω από τα δόντια και γίνονταν βουνά. Στρώματα πετρωμάτων που ήταν κάποτε στρώματα υδαρών ιζημάτων, που παρατάσσονταν οριζόντια, το ένα επάνω στο άλλο, απ′ το παλαιότερο μέχρι το νεότερο. Αν τα στρώματα ήταν παραμορφωμένα, με κλίση, κομμένα από ένα ψευγάδι ή ένα φαράγγι, αυτή η αλλαγή ήρθε αφού σχηματίστηκε το στρώμα. Ακούγεται απλό σήμερα, τότε ήταν επαναστατικό. Είχε εφεύρει τη στρωματογραφία και έθεσε τις βάσεις της Γεωλογίας. Βρίσκοντας την προέλευση των δοντιών καρχαρία από δύο εποχές δηλώνοντας ότι οι φυσικοί νόμοι που διέπουν το παρόν ίσχυαν και το παρελθόν, ο Στένο έβαλε τις βάσεις για τον ομοιομορφισμό, η ιδέα ότι το παρελθόν διαμορφώθηκε από διαδικασίες που παρατηρούνται σήμερα. Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, οι Άγγλοι ομοιομορφιστές γεωλόγοι, Τζέιμς Χάτον και τον Τσαρλς Λαϊέλ, μελέτησαν τους τρέχοντες πολύ αργούς συντελεστές διάβρωσης και καθίζησης και συνειδητοποίησαν ότι η Γη έπρεπε να είναι πολύ παλαιότερη από τις βιβλικές υποθέσεις, 6.000 χρόνια. Από την εργασία τους βγήκε ο κύκλος του βράχου, που μαζί με τις τεκτονικές πλάκες στα μέσα του 20ού αιώνα μας έδωσαν την μεγάλη θεωρία της Γης που συμπεριλάμβανε το λιωμένο περίβλημα και τους σεισμούς, από έναν χολόλιθο σε έναν πλανήτη ηλικίας 4,5 δισεκατομμυρίων ετών. Σκεφτείτε κάτι μεγαλύτερο, πάμε στη βιολογία. Έστω ότι βλέπετε δόντια καρχαρία σε ένα στρώμα και το απολίθωμα ενός οργανισμού που δεν έχετε ξαναδεί κάτω του. Το πιο βαθύ είναι πιο παλιό, σωστά; Τώρα έχετε αποδείξεις της προέλευσης και εξαφάνισης των ειδών στην πάροδο του χρόνου. Να ο ομοιομορφισμός. Ίσως να υπάρχει ακόμη μια διαδικασία που προκάλεσε αλλαγές όχι μόνο σε βράχους αλλά και στη ζωή. Αυτό μπορεί να εξηγήσει ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των ειδών που βρέθηκαν από ανατόμους όπως ο Στένο. Είναι πολύ να σκεφτείς, αλλά ο Κάρολος Δαρβίνος είχε τον χρόνο σε ένα μακρύ ταξίδι στα Γκαλάπαγκος, διαβάζοντας ένα αντίγραφο του φίλου του Τσαρλς Λαϊέλ, «Αρχές της Γεωλογίας» που κατά κάποιο τρόπο ίδρυσε ο Στένο. Μερικές φορές οι γίγαντες στέκονται στους ώμους περίεργων μικρών αθρώπων. Ο Νίκολας Στένο βοήθησε να εξελιχθεί η εξέλιξη, προετοίμασε το έδαφος για τη γεωλογία, και έδειξε πώς η αμερόληπτη, εμπειρική παρατήρηση μπορεί να ξεπεράσει πνευματικά σύνορα για να εμβαθύνει τη δική μας οπτική γωνία. Το μεγαλύτερο επίτευγμά του, όμως, ίσως είναι το γνωμικό του, η αναζήτηση της αλήθειας πέρα από τις αισθήσεις και την τρέχουσα κατανόησή μας ως επιδίωξη της ομορφιάς από το ακόμα άγνωστο. Όμορφο είναι αυτό που βλέπουμε, πιο όμορφο είναι ό,τι γνωρίζουμε, ομορφότερο, κατά πολύ, είναι ό,τι δεν γνωρίζουμε.
Nicolas Steno is rarely heard of outside Intro to Geology, but anyone hoping to understand life on Earth should see how Steno expanded and connected those very concepts: Earth, life, and understanding. Born Niels Stensen in 1638 Denmark, son of a goldsmith, he was a sickly kid whose school chums died of plague. He survived to cut up corpses as an anatomist, studying organs shared across species. He found a duct in animal skulls that sends saliva to the mouth. He refuted Descartes' idea that only humans had a pineal gland, proving it wasn't the seat of the soul, arguably, the debut of neuroscience. Most remarkable for the time was his method. Steno never let ancient texts, Aristotelian metaphysics, or Cartesian deductions overrule empirical, experimental evidence. His vision, uncluttered by speculation or rationalization, went deep. Steno had seen how gallstones form in wet organs by accretion. They obeyed molding principles he knew from the goldsmith trade, rules useful across disciplines for understanding solids by their structural relationships. Later, the Grand Duke of Tuscany had him dissect a shark. Its teeth resembled tongue stones, odd rocks seen inside other rocks in Malta and the mountains near Florence. Pliny the Elder, old Roman naturalist, said these fell from the sky. In the Dark Ages, folks said they were snake tongues, petrified by Saint Paul. Steno saw that tongue stones were shark teeth and vice versa, with the same signs of structural growth. Figuring similar things are made in similar ways, he argued the ancient teeth came from ancient sharks in waters that formed rock around the teeth and became mountains. Rock layers were once layers of watery sediment, which would lay out horizontally, one atop another, oldest up to newest. If layers were deformed, tilted, cut by a fault or a canyon, that change came after the layer formed. Sounds simple today; back then, revolutionary. He'd invented stratigraphy and laid geology's ground work. By finding one origin for shark teeth from two eras by stating natural laws ruling the present also ruled the past, Steno planted seeds for uniformitarianism, the idea that the past was shaped by processes observable today. In the 18th and 19th centuries, English uniformitarian geologists, James Hutton and Charles Lyell, studied current, very slow rates of erosion and sedimentation and realized the Earth had to be way older than the biblical guestimate, 6000 years. Out of their work came the rock cycle, which combined with plate tectonics in the mid-twentieth century to give us the great molten-crusting, quaking, all-encircling theory of the Earth, from a gallstone to a 4.5 billion-year-old planet. Now think bigger, take it to biology. Say you see shark teeth in one layer and a fossil of an organism you've never seen under that. The deeper fossil's older, yes? You now have evidence of the origin and extinction of species over time. Get uniformitarian. Maybe a process still active today caused changes not just in rocks but in life. It might also explain similarities and differences between species found by anatomists like Steno. It's a lot to ponder, but Charles Darwin had the time on a long trip to the Galapagos, reading a copy of his friend Charles Lyell's "Principles of Geology," which Steno sort of founded. Sometimes giants stand on the shoulders of curious little people. Nicolas Steno helped evolve evolution, broke ground for geology, and showed how unbiased, empirical observation can cut across intellectual borders to deepen our perspective. His finest accomplishment, though, may be his maxim, casting the search for truth beyond our senses and our current understanding as the pursuit of the beauty of the as yet unknown. Beautiful is what we see, more beautiful is what we know, most beautiful, by far, is what we don't.