ساڵی ١٢٤٩ی زاینییە. پاشای فەڕەنسی لویسی نۆیەم گەشت بە ڕوباری نیلدا دەکات، هەڕەشەکردن بۆ لە دەسەڵات لادانی سوڵتانی میسڕ و گرتنی میسڕ.
The year is 1249 CE. The French King Louis IX is sailing the Nile, threatening to overthrow the Egyptian sultan and capture Egypt.
فەرماندەکانی سوپای میسڕ داوا لە ژنی سوڵتان، شەجەڕ ئەل-دور دەکەن، بۆ ئەوەی ئەم هەواڵە بگەیەنێ بە سوڵتان کە لە شەڕ بریندار بووە. بەڵام ئەوان ڕاستیەکە نازانن: سوڵتان پێشتر مردووە، و شەجەڕ ئەل-دور بە نهێنی فەرمانڕەوایی دەکات لە شوێنی ئەو.
Egypt’s army commanders ask the sultan’s wife, Shajar Al-Durr, to report this news to the sultan, who has been injured in battle. But they don’t know the truth: the sultan is already dead, and Shajar Al-Durr is secretly ruling in his stead.
شەجەر ئەل-دور کە ناوەکەی مانای“درەختی مرواریە” لە دەروبەری ساڵی١٢٢٠ لەدایک بووە، بە کۆیلایەتی فرۆشرا. ئەوە چارەنوسێکی باو بوو بۆ منداڵە مەسیحیەکانی وەک ئەو لە وڵاتە تورکیەکان. کوڕە کۆیلەکراوەکان یا مەمالیکەکان بۆ ئەوەی ببنە کارمەندی سەربازی پێشەنگ ڕادەهێننران بۆ خزمەتکردنی سوڵتانیەتی میسڕ، لە کاتێکدا کچە کۆیلەکراوەکان ناچار دەکران ببن بە دۆست. وەکو هەرزەکارێک، شەجەر ئەل-دور بوو بووە دۆست بۆ کوڕی سوڵتانی میسڕیەکان، ئەس-ساڵح ئەیوب. کوڕێکیان هەبوو بە ناوی خەلیل، کە مرد لە تەمەنی ساوایی دا، و ئەس-سالح ئەوی ئازاد کرد، تاکو بتوانێت بە فەرمی پەیوەندی خۆشەوویستی لەگەل ببەستێ. ئەس-سالح بووە سوڵتان، و ئەو و شەجەر ئەل-دور هاوسەرگیریان کرد.
Born around 1220 CE, Shajar Al-Durr, whose name means “tree of pearls,” was sold into slavery. This was a common fate for Christian children from Turkic countries like her. Enslaved boys, or mamaleek, were trained to be elite military personnel serving the Egyptian Sultanate, while enslaved girls were forced to become concubines. As a teenager, Shajar Al-Durr became a concubine to the son of the Egyptian sultan, As-Salih Ayyub. They had a son named Khalil who died in infancy, and As-Salih freed her so he could court her formally. As-Salih became sultan, and he and Shajar Al-Durr married.
کاتێک ئەس-ساڵح مرد لە ناوەڕاستی ئاڵۆزی لەگەل خاچپەرستەکان، شەجەڕ ئەل-دور، پاشا لویسی نۆیەمی ناسی کە پێشتر سەرکەوتوو بوو لە داگیرکردنی شارە بەندەریە گرینگەکانی میسڕ. لەترسی ئەوەی مردنی مێردەکەی هەڕەشە لە ورەی سوپاکەی بکات، بڕیاری دا ئەوە بە نهێنی بهێڵێتەوە. بۆ شاردنەوەی مردنەکەی، خواردنی بۆ چادرەکەی ئەو دەبرد، و تزویری ئیمزای لەسەر ئەو بڕیارانە دەکرد کە بۆ بەڕێوەبردنی سەلتەنەتەکە و رێنوێنیکردنی فەرماندە سەربازیەکان دەریدەکرد.
When As-Salih died in the middle of the conflict with the crusaders, Shajar Al-Durr knew King Louis IX had already succeeded in conquering important Egyptian port cities. Fearing that her husband’s death would threaten the army’s morale, she decided to keep it a secret. To conceal his death, she had food brought to his tent, and forged his signature on decrees to govern the sultanate and advise military commanders.
کاتێک خاچپەرستەکان هێرشیان کردە سەر شاری ئەل- مەنسوڕەی میسر، سەربازە میسڕیەکان بۆسەیان بۆ خاچپەرستەکان دانا و پاشای فەڕەنسایان بە بارمتە گرت. لە هەمانکاتدا، ڕاستی دەربارەی مردنەکەی سوڵتان دەستی بە دزەکردن کرد. شەجەرئەل-دور بانگێشتی کوڕی مێردەکەیکرد لەگەڵ ئافرەتێکی تر بۆ بەدەستهێنانی ناونیشانی سوڵتان. لە سەرەتا،هەریەک لە کچەکە و ڕاوێژکارە مەمالیکەکانی پشگیریان کرد زڕ کوڕەکەی تاجی پاشایەتی وەربگريت بەڵام دواتر بۆ دورخستنەوەی زڕ دایکەکەی و کوشتنی مەمالیکەکان دروستکردنی تۆمەتی نارەوا دەربارەی ئەوان. مەمالیکەکان پێش شەجەڕ ئەل-دور خزمەتی میردەکەیان کردبوو، تا ئەوکاتە فەرمانڕەواییە بەهيزەکەی بینیبوو. پێیان وابوو ئەو فەرمانڕەواییەکی باشتر دەکات لە شازادە ڕاڕاکە، و پلانیان دانا لەگەڵ شەجەڕ ئەل-دور بۆ کوشتنی ئەو
When the crusaders attacked the Egyptian city of Al-Mansurah, Egyptian soldiers ambushed the crusaders and took the French king hostage. Meanwhile, the truth about the sultan’s death began to leak. Shajar Al-Durr invited her late husband’s son with another woman to claim the title of sultan. At first, both she and her mamaleek advisers supported her stepson’s claim to the throne. But then he began threatening to exile her and kill the mamaleek, making wild accusations about them. The mamaleek had served Shajar Al-Durr’s husband before her, and seen her capable rule so far. They thought she would make a better ruler than the unpredictable prince, and conspired with her to assassinate him.
لە مانگی پێنجی ساڵی ١٢٥٠، بە پشگیری سوپای مەمالیک شەجەر ئەل-دور وەک سوڵتانی میسڕ دەستبەکاربوو. ڕۆژانی دواتر، دانوستانی کرد بۆ ئازاد کردنی پاشای فەڕەنسا و سوپاکەی لە بەرامبەر بڕێکی زۆر پارە و خۆ بەداستەوەدانی شاری بەندەری داگیرکراو. سەرەڕای ئەو سەرکەوتنەی کە میسڕ بەو قەیرانە سەربازیەوە بەڕێوە دەبا، ئەو دەبوو کار بکات بۆ ئەوەی بایەخی خۆی لەدەست نەدا لە چاوی کۆمەڵگە. وەک کەسێکی بە کۆیلەکراوی پێشوو، بەرزبوونەوەی ئەو بۆ دەسەڵات نەبەسترابۆوە بە خیزانی شاهانە، کاتێک وەک ژنێک، کۆتەکانی کۆمەڵگا ڕێگریان لێکرد لە بەژداری کردن لە زۆربەی بۆنەکان کە سوڵتانێک بە شێوەیەکی ئاسایی ئامادە دەبێت. بۆ خۆدەرخستنی زیاتر و پتەوکردنی داوایەکەی بۆ تەختی پاشایەتی، مەزارگەیەکی گشتی بۆ مێردەکەی دروستکرد، دراوەکەی بە ناوی ئەو دەرکرد، و فرمانەکانی واژۆ کرد بە ناوی، دایکی خەلیل.
In May of 1250, with the support of the mamaleek military, Shajar Al-Durr was inaugurated as Sultana of Egypt. Days later, she negotiated the ransom of the French king and his army in exchange for an enormous sum of money and the surrender of the occupied port city. In spite of her success leading Egypt through this military crisis, she had to work to cement her credibility in the eyes of the public. As a formerly enslaved person, her rise to power wasn’t linked to royal ancestry, while as a woman, societal restrictions prevented her from participating in many of the events a sultan would typically attend. To increase her visibility and solidify her claim to the throne, she constructed a public mausoleum for her husband, issued the currency under her name, and signed decrees as Walidat Khalil, the mother of Khalil.
بەداخەوە، دەسەڵاتی ئاینی دەسەڵات نشینەکان، خەلیفەی بەغدا، هێشتان ڕەتی دەکردەوە کە ژنێک فەرمانڕەوایی بکات. لە ژێر هەڕەشەی سەرهەڵداندا، شەجەڕ ئەل- دور بە مەرجێک هاوسەرگیری کرد کە هاوسەرە نوێیەکەی پێویستە لە ژنی یەکەمی جیابێتەوە. شەجەر ئەل-دور بە نیاز بوو درێژە بە کارەکەی بدا وەک فەرمانڕەوایەکی پلە بەرز. مێردە نوێیەکەی هەڕەشەی لاوازکردنی دەسەڵاتەکەی کرد بە رێکخستنی هاوسەرگیری لە نێوان خۆی و خاتونێک لە موسڵ. شجەر ئەل-دور فرمانیدا بە کوشتنی مێردەکەی. هەواڵەکە گەیشتە ژنی یەکەمی، کە بە سەرکەوتویی پلانی داڕشت بۆ کوشتنی سوڵتانە. بکوژەکانی شەجەر ئەل-دور لاشەکەیان فڕێدایە قەڵای قاهیرە.
Unfortunately, the sultanate’s premier religious authority, the caliph of Baghdad, still objected to having a woman rule. Under threat of revolt, Shajar Al-Durr married on the condition that her new husband must divorce his first wife. Shajar Al-Durr intended to maintain her status as supreme ruler. Her new husband threatened to undermine her rule by arranging a political marriage between himself and a princess from Mosul. So Shajar Al-Durr ordered his assassination. The news reached his first wife, who successfully plotted to murder the Sultana. Shajar Al-Durr’s killers threw her body from the Cairo citadel.
شەجەر ئەل-دور هیچ نوسینێکی کەسی نەهێشتەوە، بەڵام میراتەکەی بێ کۆتا بوو. پێش مردنەکەی،مەزارگەی بۆ خۆی دروستکرد لەگەڵ قوتابخانەیەک، باخچە ، گەرماوی گشتی و کۆشک، نەخشاندی بە ئیمزایەکەی (داری مرواریی) بۆ بیرهێنانەوەی میسڕیەکان کە کێ ئەمەی کردووە.
Shajar Al-Durr left no personal writings, but her legacy was lasting. Before her death, she built her own mausoleum with a madrasa, garden, public shower, and palace, decorated with her signature tree of pearls to remind Egyptians who made it.